بررسی زمین‌شناسی، سنگ‌شناسی و پتروژنز سنگ‎های آذرین محدوده معدنی- اکتشافی ماهور، باختر ده‌سلم، با نگرشی بر جایگاه تکتونوماگمایی لوت

Abstract

محدوده مورد مطالعه در مرکز ناحیه لوت و جنوبی­ترین بخش نوار آتشفشانی- نفوذی ائوسن-الیگوسن لوت قرار گرفته است.سنگ‎های آذرین اصلی رخنمون یافته در این محدوده شامل واحدهای وسیع و ستبر آتشفشانی (آندزیت بازالتی، آندزیت، تراکی‎آندزیت) و آتشفشانی- نیمه آتشفشانی (داسیت - ریوداسیت) با توف­های وابسته به سن ائوسن میانی و ائوسن- الیگوسن است که استوک و دایک­های میکرودیوریتی با ترکیبی از گابرودیوریت تا کوارتزدیوریت به سن الیگوسن در آنها نفوذ کرده­اند. بافت چیره در این سنگ‎هاپورفیریتیک و شامل کانی­های اصلی پلاژیوکلاز،کلینوپیروکسن، هورنبلند، فلدسپار پتاسیم، کوارتز وکمی بیوتیت وکانی­هایفرعیآپاتیت، زیرکن، روتیل و کانی‎های کدراست. این سنگ‎هابا سرشت بیشتر کالک­آلکالن پتاسیم بالا تا شوشونیتی، از نوع I و متاآلومینوس هستند و با غنی­شدگی LILE و LREE و همچنین Th نسبت به HFSE، تهی­شدگی از Nb، Tiو Taو تهی­‎شدگی کم در HREE و Y مشخص می­شوند که این ویژگی­ها افزون بر موقعیت زمین‌ساختی حاشیه فعال قاره­ای، در همهسنگ‎های کالک­آلکالن پس­برخوردی نیز دیده می­شوند. با وجود مقادیر پایینNb/La، Nb/U و Ce/Pb، مقدار Sm/Yb (1/2-6/1) نشانگر آلایش کم ماگما با پوسته به نسبت نازک بوده که در توافق با ستبرای کم پوسته در این منطقه (km 38-36) است. بر پایه ژئوشیمی عناصر کمیاب و REE، عامل اصلی فعالیت ماگمایی در ماهور ذوب بخشی گوشته سنگ‎کره‎ای متاسوماتیسم شده (شبیهE-MORB) با ترکیب اسپینل-لرزولیت دارای کمی گارنت و با حضور فلوگوپیت است که بر پایه مجموعه درشت­بلورها، الگوی REE با بی‎هنجاری منفی Eu (9/0- 63/0Eu/Eu*=) و همچنین کالیبراسیون La/Yb نسبت به ستبرای پوسته، تحت تبلور به نسبت خشک در اتاقک ماگمایی کم‌ژرفا (Km40>) بوده است. بافت­های غیرتعادلی، الگوی چندعنصری و REE و بررسی مقدار Yو K₂O/Na₂O در سنگ‎های آذرین ماهور نشان می­دهد که افزون بر تفریق، آلایش و آمیختگی با ماگمای اسیدی پوسته زیرین آمفیبولیتی به علت گرمای ماگمای گوشته­ای و همچنین فرایند AFC در تکامل ماگما نقش مهمی داشته­اند. نمودار La در برابرLa/Sm ذوب بخشی و مقادیر3/13-10=Nb/Ta نقش پوسته زیرین را در تکامل ماگما نشان می­دهد. حضور هورنبلند بیش از بیوتیت، منشأ گوشته- پوسته، مقدار Ce، Ba، Rb، Sr و Rb/Zr، نمودارهای تعیین موقعیت زمین‌ساختی و شواهد زمین­شناسی ناحیه­ای از جمله سن بسته شدن اقیانوس نوتتیس، نائین- بافت و سیستان و قطع آمیزه­های افیولیتی توسط گدازه­های ائوسن در اطراف بیرجند، بیانگر تشکیل فعالیت ماگماییترشیریمحدوده ماهور و همچنین لوت در موقعیت زمین‌ساختی پس از برخورد است. ماهیت کالک­آلکالن و اثر ژئوشیمیایی فرورانش در این سنگ‎هابه منشأ گوشته متاسوماتیزه به ارث رسیده از فرورانش کم‌شیب صفحه عربیبه زیر صفحه ایران مرکزی در مزوزوییک (فرورانشپوسته اقیانوسی نوتتیس) مربوط است. سازوکار احتمالی برای این فعالیت ماگمایی، کناره­گیری صفحه فرورانش یافته و فرونشست کششی پس از کوهزایی است که فعالیت گسل­های امتدادلغز و برشی نهبندان و نایبند و همچنین ستبرای پوسته در چگونگی جایگیری آن نقش مهمی داشته است. دگرسانی گرمابیسنگ‎های آذرین را تحت تأثیر قرار داده و کانه­زایی روی و مس به‌صورت رگه­ای، رگچه­ای و پرکننده فضای بین برشی در پهنه خردشده گسلی و بیشتر در واحد داسیت- ریوداسیتی صورت گرفته است.