ژئوشیمی، خاستگاه ژئودینامیکی و منشأ احتمالی ارتوگنیس‌های کوهستان بلقیس، شمال باختری ایران

Abstract

منطقه­ مورد مطالعه در شمال­ خاوری تکاب به عنوان بخشی از مجموعه دگرگونی تکاب شامل سنگ­های دگرگونی مختلف همانند شیست­های رسی، ارتوگنیس، متابازیت­ها و متااولترامافیک­ها و مرمر است. این سنگ­ها بخشی از پوسته­ قاره­ای ایران زمین هستند که بر اثر عملکرد فازکوهزایی پان­آفریکن در پروتوروزوییک پایانی- کامبرین آغازین دگرگون و دگرریخت شده­اند و بر اثر عملکرد فاز کوهزایی آلپ پایانی در ترشیاری، توسط توده­های نفوذی بسیاری با ترکیب حدواسط تا اسیدی مورد هجوم قرار گرفته­اند. بر پایه داده­های ژئوشیمیایی، سنگ مادر ارتوگنیس‌های کوهستان بلقیس پتاسیم‎بالاست و به سری ماگمایی کالک­آلکالن تعلق دارد و فرایند­های تفریق بلوری و آمیختگی ماگمایی نقش بسزایی در تحول آن داشته است. الگوی تغییرات عناصر کمیاب بهنجار شده با کندریت و گوشته اولیه نشان‌دهنده غنی­شدگی این سنگ­ها از LREE و LILE، تهی­شدگی آنها از HREE و HFSE و وجود بی‌هنجاری­های منفی Eu, Nb, Ti, Ba, Sr, P در بیشتر نمونه­هاست که این در کنار موقعیت نمونه­ها در نمودارهای تمایز محیط زمین‌ساختی و نیز میزان پایین TiO₂ و P₂O₅ همراه با نسبت پایین Nb/Zr نشان از شکل‌گیری سنگ­های مورد مطالعه در محیطی مرتبط با فرورانش و حاشیه فعال قاره­ای تا محیطی برخوردی دارد. همچنین شواهدی همچون نسبت La/Nb بزرگ‌تر از 1 نمونه­های مورد مطالعه، مقدار به نسبت بالای نسبت­هایZr/Nb (14.7), Th/Nb (1.5), Ba/Nb (58), La/Nb (3) و Ti/Zr (14.9)، نسبت­های (La/Sm)_n, Nb/Ce که به مقادیر ارائه شده برای پوسته (به­ترتیب برابر با 23/0 و 52/4) بسیار نزدیک است (به‌طور میانگین برابر با 24/0 و 76/3)؛ همگی منشأ گوشته­ای محض را برای نمونه­های مورد مطالعه رد می‌کنند و به نظر می­رسد تلفیقی از ماگماهای پوسته­ای و گوشته­ای در تکوین این نمونه­ها دخیل بوده است. همه این ویژگی­های ژئوشیمیایی در کنار رخنمون سنگ­های افیولیتی و زمین‌درزهای کهن (سرپانتینیت­ها، متامافیک و متا اولترامافیک­ها) در پیرامون این سنگ­های دگرگونی درجه متوسط تا بالا نشان می‌دهد که پس از پایان فرورانش سنگ‌کره اقیانوسی، رژیم برخوردی در منطقه حاکم شده است.