یافته‌های نوین پارینه‌‌لرزه‌شناختی در پهنة‌ همپوشانی قطعه‌های شمال باختری و جنوب خاوری گسل شمال تبریز (شمال باختر ایران)

Abstract

شهر تبریز به عنوان یک مرکز مهم جمعیتی در شمال باختر ایران، در نزدیکی گسل شمال تبریز با درازای نزدیک به 150 کیلومتر، قرار دارد. این گسل راستالغز راست‌گرد، متشکل از دو قطعة‌ گسلی اصلی است که این دو، با الگوی راست‌پله نسبت به هم آرایش یافته‌اند. در پهنة همپوشانی شکل گرفته در میان دو قطعة‌ گسلی یاد شده، جنبش‌های راست‌گرد جوان مسبب پدیداری حوضه‌ای کششی شده‌اند.کرانه‌های این حوضه، با افشانه‌ها و شاخه‌های گسلی به هم پیونددهنده‌ این دو قطعة‌ گسلی انطباق یافته‌اند. رخداد زمین‌لرزه‌های تاریخی شدید در گسترة‌ تبریز شاهدی بر جنبایی گسل شمال تبریز از نظر لرزه‌ای است. از این میان دست‌کم دو زمین‌لرزة ویرانگر سال‌های 1721 (Ms 7.3) و 1780 (Ms 7.4) میلادی را به گسل شمال تبریز نسبت می‌دهند. پس از زمین‌لرزة‌ 1780 میلادی، این گسل تا به امروز هیچ رویداد لرزه‌ای بزرگی را تجربه نکرده است. در طی دهه‌های اخیر، با بهره‌گیری از بررسی‌های پارینه‌لرزه‌شناختی سعی بر شناسایی شمار بیشتری از زمین‌لرزه‌های کهن شده‌است. از آن‌جا که مطالعات پارینه‌‌لرزه‌شناختی صورت‌گرفته در گسترة تبریز تاکنون بر روی قطعات شمال باختری و جنوب خاوری گسل شمال تبریز متمرکز بوده، در این پژوهش تلاش بر آن است تا پهنه‌ همپوشانی قطعات گسلی یاد شده را مورد مطالعات پارینه‌‌لرزه‌شناختی قرار دهیم. از این رو با مطالعة‌ عکس‌های هوایی، تصاویر ماهواره‌ای و بررسی‌های صحرایی، ساختگاه مناسبی برای حفر ترانشه‌ پارینه‌‌لرزه‌شناختی در 6 کیلومتری شمال باختر تبریز (بر روی یکی از شاخه‌های جوان گسلی پهنة‌ همپوشانی قطعات شمال باختری و جنوب خاوری گسل شمال تبریز)، مکان‌یابی شد. در ادامه، با حفر ترانشه‌ای عمود بر راستای افراز گسلی و تمرکز بررسی‌های پارینه‌‌لرزه‌شناختی در آن، آثار دست‌کم دو رویداد مهلرزه‌ای شناسایی شد.