شواهد ساختاری و زمین‌ریخت‌شناختی گسل سیاه‌کوه در شمال خاور ایران

Abstract

شواهد زمین‌ریخت‌شناختی در راستای گسل سیاه‌کوه (شمال جاجرم) نشان می‌دهند که این گسل در کواترنری فعالیت داشته است. گسلش در نهشته‌های کواترنری، آبراهه‌های کج شده و جا به‌جا شده و مخروط‌افکنه‌های بریده شده از جمله این شواهد هستند. اینها در کنار افراز گسل در نهشته‌های نئوژن و کواترنری همگی نشان از جنبش‌های جوان با سازوکار چیره امتدادلغز چپ‌بر این گسل به‌عنوان بخشی از سامانه گسلی چپ‌بر شاهرود دارند. با این حال مشاهده می‌شود که در بخش‌های مختلف در راستای گسل، سازندهای مربوط به پالئوزوییک و مزوزوییک در کنار سازندهای نئوژن و جوان‌تر قرار گرفته‌اند. برخی از این نهشته‌های کهن در نواحی فشاری در خم‌ها و پایانه شمال خاوری این گسل رخنمون دارند. ولی برخی دیگر در بخش‌هایی مشاهده می‌شوند که خم مشخصی وجود ندارد. از این رو باید سازوکار راندگی آنها را به سطح آورده باشد. با توجه به این که نقشه‌های مغناطیس هوایی نشان می‌دهند که گسل سیاه‌کوه بر یک خط‌واره پی‌سنگی منطبق است، وجود شواهد جا به‌جایی امتدادلغز چپ‌بر روی این گسل می‌تواند نشانه جوان‌ترین جنبش‌های این گسل باشد. بنابراین گسل سیاه‌کوه یک گسل دارای جنبش راندگی است که تغییر سازوکار آن و شکل‌گیری جنبش‌های چپ‌بر به‌سبب تغییر رژیم تنشی حاکم و یک سازمان‌دهی نو ناحیه‌ای در کواترنری روی داده است.