سیاست همسایگی اتحادیه اروپا در قبال کشورهای شرق مدیترانه

Abstract

موضوع سیاست همسایگی اروپا از مسائل جدیدی است که اساتید و محققان روابط بین‌الملل برای شناخت رفتار و اهداف اروپا نیازمندِ داشتن آگاهی کافی از آن هستند. اتحادیۀ اروپا به‌مثابۀ یک بازیگر واحد و منسجم از یک دهه پیش قصد دارد خود را در نقش یک بازیگر هنجارساز بر مبنای عناصر هویتی خود معرفی کند. در این راستا، با ابزار اقتصادی‌ای که در اختیار دارد، تلاش کرده نُرم‌های مطلوب خود را در کشورهای همسایه (مرزهای زمینی و دریایی) نهادینه کند تا از طریق هژمون‌شدن در منطقه بتواند منافع امنیتی و اقتصادی خود را محقق سازد. این مهم از طریق اعمال مجموعه‌سیاست‌هایی موسوم به «سیاست همسایگی اروپا» پیگیری می‌شود. اتحادیۀ اروپا تلاش کرده ضمن حفظ حوزۀ ژئوپلتیک، با حفظ گسترش منطقه‌ای خود تحت عنوان «اتحادیه» بتواند منافع و دغدغه‌های خود را در کشورهای پیرامونی خود محقق سازد تا از مهاجرت‌ها یا بحران‌های اقتصادی و امنیتیِ کشورهای همسایۀ خود کمتر آسیب ببیند. در این راستا، اتحادیۀ اروپا در سال 2011، برنامۀ «سیاست همسایگی نوین» را تصویب کرد که می‌توان گفت این نهاد اروپایی درصدد است در نقش میانجیگری در منازعه یا یک بازیگر تحول‌گرا در «خارج نزدیک» خود ظاهر شود. محورهای اصلی سیاست همسایگی اروپا عبارت‌اند از: تنظیم روابط سیاسی اقتصادی اتحادیه با کشورهای همسایه؛ ایفای نقش اتحادیه به‌مثابۀ یک بازیگر هنجارساز در روابط بین‌الملل و ایجاد و گسترش مفهوم «ارزش‌های اروپایی»؛ ممانعت از تسری ناامنی، بحران‌های سیاسی، مهاجرت و پناهندگی از همسایگان به اروپا؛ تعیین نُرم‌های دموکراسی، آزادی‌های سیاسی و مدنی و نیز نُرم‌های آموزشی و فرهنگی مطلوب اتحادیه در همسایگان؛ تعیین نُرم‌های اقتصادی، مانند فضای کسب‌وکار، شفافیت، خصوصی‌سازی، میزان مداخلات دولتی در اقتصاد، قواعد آزاد گمرکی مطلوب اتحادیه برای همسایگان. در نوشتار حاضر، مطالعه و تطبیقی در راستای اعمال این سیاست در حوزۀ کشورهای شرق مدیترانه صورت گرفته است.