نشانه‌‌‌های زمین‌ریختی زمین‌ساخت فعال حوضه زهکشی چالوس در البرز، شمال ایران

Abstract

شاخص زمین‌ریخت‌شناسی زمین‌ساخت فعال، ابزار مفیدی برای بررسی تأثیر فعالیت زمین‌ساخت در یک ناحیه است. محاسبه این شاخص به‌وسیله نرم‌افزار‌های Arc GIS و سنجش‌از‌ دور (به عنوان ابزار شناسایی) در یک منطقه بزرگ برای تشخیص ناهنجاری‌های احتمالی مرتبط با زمین‌ساخت فعال سودمند است. این روش به‌ویژه در مناطقی که کار مطالعاتی کمی روی فعالیت زمین‌ساختی آن با استفاده از این روش صورت گرفته است، می‌تواند روش نو و مفیدی باشد. بر پایه مقادیر شاخص طول- شیب رودخانه (SL)، عدم تقارن حوضه زهکشی (Af)، انتگرال فرازسنجی (Hi)، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن (Vf)، شکل حوضه زهکشی (Bs) و پیچ و خم پیشانی کوه (Smf)، شاخصی به نام Iat (Indexofrelativeactivetectonics؛ زمین‌ساخت فعال نسبی) حاصل شد که ترکیبی از شاخص‌های بالاست و خود به چهار رده تقسیم می‌شود. مقادیر به ‌دست ‌آمده برای شاخص Iat در منطقه مورد بررسی نشان‌دهنده پهنه‌ای با فعالیت زمین‌ساختی پایین (رده 4) در زیر‌حوضه‌های 4 و 6 و پهنه‌ای با فعالیت زمین‌ساختی متوسط (رده 3) در زیر‌حوضه‌های 1، 2، 7، 9، 10، 11، 12، 14، 15 و 19 و پهنه‌ای با فعالیت زمین‌ساختی بالا (رده 2) در زیر‌حوضه‌های 3، 5، 8، 13، 16، 17و 18 است. الگوی تقارن توپوگرافی عرضی (T) نیز برای ناحیه مورد بررسی محاسبه و نتیجه آن به شکل نقشه‌ای از بردارهای T تهیه شد. با مقایسه مقادیر این شاخص با نقشه رده‌بندی زمین‌ساخت فعال نسبی، تطبیق نواحی رده بالا با پهنه‌های دارای مقادیر بالای عدم تقارن تأیید شد. <span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA">شاخص زمین‌ریخت‌شناسی زمین‌ساخت فعال، ابزار مفیدی برای بررسی تأثیر فعالیت زمین‌ساخت در یک ناحیه است. محاسبه این شاخص به‌وسیله نرم‌افزار‌های </span><span style="font-size: 8.0pt; mso-bidi-font-size: 9.5pt; font-family: 'Times New Roman','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Zar';" dir="LTR">Arc GIS</span><span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA"> و سنجش‌از‌ دور (به عنوان ابزار شناسایی) در یک منطقه بزرگ برای تشخیص ناهنجاری‌های احتمالی مرتبط با زمین‌ساخت فعال سودمند است. این روش به‌ویژه در مناطقی که کار مطالعاتی کمی روی فعالیت زمین‌ساختی آن با استفاده از این روش صورت گرفته است، می‌تواند روش نو و مفیدی باشد. بر پایه مقادیر شاخص طول- شیب رودخانه (</span><span style="font-size: 8.0pt; mso-bidi-font-size: 9.5pt; font-family: 'Times New Roman','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Zar';" dir="LTR">SL</span><span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA">)، عدم تقارن حوضه زهکشی (</span><span style="font-size: 8.0pt; mso-bidi-font-size: 9.5pt; font-family: 'Times New Roman','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Zar';" dir="LTR">Af</span><span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA">)، انتگرال فرازسنجی (</span><span style="font-size: 8.0pt; mso-bidi-font-size: 9.5pt; font-family: 'Times New Roman','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Zar';" dir="LTR">Hi</span><span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA">)، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن (</span><span style="font-size: 8.0pt; mso-bidi-font-size: 9.5pt; font-family: 'Times New Roman','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Zar';" dir="LTR">Vf</span><span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA">)، شکل حوضه زهکشی (</span><span style="font-size: 8.0pt; mso-bidi-font-size: 9.5pt; font-family: 'Times New Roman','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Zar';" dir="LTR">Bs</span><span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA">) و پیچ و خم پیشانی کوه (</span><span style="font-size: 8.0pt; mso-bidi-font-size: 9.5pt; font-family: 'Times New Roman','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Zar';" dir="LTR">Smf</span><span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA">)، شاخصی به نام </span><span style="font-size: 8.0pt; mso-bidi-font-size: 9.5pt; font-family: 'Times New Roman','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Zar';" dir="LTR">Iat</span><span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA"> (</span><span style="font-size: 8.0pt; mso-bidi-font-size: 9.5pt; font-family: 'Times New Roman','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Zar';" dir="LTR">Indexofrelativeactivetectonics</span><span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA">؛ زمین‌ساخت فعال نسبی) حاصل شد که ترکیبی از شاخص‌های بالاست و خود به چهار رده تقسیم می‌شود. مقادیر به ‌دست ‌آمده برای شاخص </span><span style="font-size: 8.0pt; mso-bidi-font-size: 9.5pt; font-family: 'Times New Roman','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Zar';" dir="LTR">Iat</span><span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA"> در منطقه مورد بررسی نشان‌دهنده پهنه‌ای با فعالیت زمین‌ساختی پایین (رده 4) در زیر</span><span style="font-size: 8.0pt; mso-bidi-font-size: 9.5pt; font-family: 'Times New Roman','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Zar';" dir="LTR">‌</span><span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA">حوضه‌های 4 و 6 و پهنه‌ای با فعالیت زمین‌ساختی متوسط (رده 3) در زیر</span><span style="font-size: 8.0pt; mso-bidi-font-size: 9.5pt; font-family: 'Times New Roman','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Zar';" dir="LTR">‌</span><span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA">حوضه‌های 1، 2، 7، 9، 10، 11، 12، 14، 15 و 19 و پهنه‌ای با فعالیت زمین‌ساختی بالا (رده 2) در زیر</span><span style="font-size: 8.0pt; mso-bidi-font-size: 9.5pt; font-family: 'Times New Roman','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Zar';" dir="LTR">‌</span><span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA">حوضه‌های 3، 5، 8، 13، 16، 17و 18 است. الگوی تقارن توپوگرافی عرضی (</span><span style="font-size: 8.0pt; mso-bidi-font-size: 9.5pt; font-family: 'Times New Roman','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Zar';" dir="LTR">T</span><span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA">) نیز برای ناحیه مورد بررسی محاسبه و نتیجه آن به شکل نقشه‌ای از بردارهای </span><span style="font-size: 8.0pt; mso-bidi-font-size: 9.5pt; font-family: 'Times New Roman','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Zar';" dir="LTR">T</span><span style="font-size: 9.5pt; mso-ansi-font-size: 8.0pt; font-family: 'B Zar'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';"> <span lang="FA">تهیه شد. با مقایسه مقادیر این شاخص با نقشه رده‌بندی زمین‌ساخت فعال نسبی، تطبیق نواحی رده بالا با پهنه‌های دارای مقادیر بالای عدم تقارن تأیید شد.</span></span>