رساله خطی بداء، منسوب به صدرالمتالهین شیرازی (بررسی انتقادی انتساب همراه با تصحیح متن)

Abstract

برخی فهرست‌نگاران نسخ خطی، رساله‌ای به زبان عربی در باب بداء را به صدرالمتألهین شیرازی نسبت داده‌اند. از این رساله سه نسخه در کتابخانه‌های ایران نگهداری می‌شود. عمده قرائن مورد اعتماد آنها، قرائن پیرامونی یکی از این نسخه‌های سه‌گانه است. نوشتار حاضر به­دنبال بررسی این انتساب است و بر پایه شواهد درون­متنی و برون­متنی متعددی نشان خواهد داد که این انتساب قابل پذیرش نیست. درباره تعیین نام مؤلف این رساله، به قرینه تاریخ کتابت قدیمی‌ترین نسخه باقی مانده از این رساله (1261هجری) ـ که از روی نسخه اصل مولّف استنساخ شده ـ باید گفت مولّف باید قبل از این تاریخ در قید حیات بوده باشد. البته عدم تعرض رساله حاضر به سخنان شخصیت پرآوازه علامه مجلسی و آثار مشهور وی (مانند بحار الأنوار و مرآة العقول)، این گمان را هم می‌تواند در پی داشته باشد که مولّف قبل از تألیف آثار مزبور علامه مجلسی به تألیف رساله حاضر پرداخته باشد؛ هرچند ممکن است در پاسخ به این گمان گفته شود که ظاهراً بنای رساله بر اختصار بوده و مؤلّف هم رویکردی فلسفی و عرفانی به آموزه بداء داشته و صرفاً متعرّض دیدگاه میرداماد و ملاصدرا شده است. در نوشتار حاضر، علاوه بر این، متن مصحّح این رساله هم خواهد آمد.