تأثیر آثار غزّالی بر نیمۀ نخست تفسیر ثمانیۀ خواجه‌محمد پارسا

Abstract

خواجه‌محمد پارسا در تفسیر ثمانیه که تفسیری بر هشت سورة کوتاه (قدر تا هُمَزه) است، از آثار فارسی و عربی فراوانی بهره گرفته‌ است. او گاهی از منابع خود نام می‌برد و در موارد فراوانی نیز بدون اشاره، مطالبی را از دیگران نقل کرده است. یکی از دانشمندانی که آثارش تأثیر بسیاری بر خواجه‌محمد‌پارسا و تفسیرش گذاشته، محمّد غزّالی است. خواجه‌پارسا در چندین موضع از کتاب خویش از غزالی با عنوان «حجّة الإسلام» مطالبی نقل کرده است. اما با بررسی دقیق نیمۀ نخست متن این نکته آشکار می‌گردد که گاهی نیز بدون ذکر غزّالی بخش‌های از آثار او را در تفسیر خویش گنجانده است. پی بردن به این نکته موجب می‌شود که هم از تأثیر فراوان غزالی بر خواجه‌محمد پارسا آگاه شویم و هم این بخش‌های متن را دیدگاه نویسنده نپنداریم و در تحلیل افکار و نظریات وی، به آن‌ها استناد نکنیم. در این مقاله به بررسی مواردی پرداخته می‌شود که خواجه‌پارسا بی‌آنکه نامی از غزالی ببرد، مواضعی از آثار وی را در تفسیرش آورده است.