استلزام ارتباطی در گفتگوهای صورت گرفته در سوره آل عمران

Abstract

کاربردشناسی‌ زبان، یکی‌ از دانش‌­های بین‌ رشته‌­ای است‌ که‌ هدف آن، تأمل‌ و دقت‌ در رابطه‌ با سازوکار ساختار و عناصر سازنده یک‌ متن‌ برای درک بهتر چگونگی‌ روند تکوین‌ معنی‌ و معانی‌ نهفته‌ در آن است‌ و یکی‌ ازجنبه‌­های کاربردشناسی‌ زبان، بررسی‌ معانی‌ ضمنی‌ پاره گفتارها و معانی‌ بافتی‌ است‌. در نظر قران، انسان موجودی گفت‌­وگو محور محسوب می‌­شود، چرا که‌ خداوند در انتقال حقایق‌ و مصالح‌ انسان همواره این‌ راه را برگزیده است‌ و در ارتباط با پیامبرانش‌، اولین‌ و بهترین‌ راه را برای انتقال اندیشه‌ و حل‌ اختلاف­ها و رسیدن به‌ نقطه‌ مشترک را گفت‌­وگو می‌­داند؛ هربرت پل گرایس از فیلسوفان تحلیلی زبان شناختی است که متناسب با این دیدگاه درباره مکالمات و کنش­های زبانی و معنای غیرمستقیم و ضمنی انها ارائه نظر کرده و نظریه او به اصول همکاری گرایس معروف شده است. گرایس مکالمه را رفتاری هدفمند و عقلانی و نوعی تعامل مبتنی بر همکاری می­داند. طبق نظریه وی هر گفتگوی موفقی مبتنی بر رعایت 4 اصل همکاری (کمیت، کیفیت، ارتباط و روش) می­باشد و هر گونه عدول از اصول چهارگانه چنانچه مبنی بر قرینه و غرض مشخصی و منطقی باشد منجر به استلزام ارتباطی می­گردد. این جستار در پی بررسی مکالمه­های موجود در سوره آل­عمران در قران کریم بر پایه نظریه قواعد گرایس به روش توصیفی_تحلیلی است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می­دهد که در آیات 35 تا 49 سوره آل­عمران از 4 اصل همکاری تخطی صورت گرفته و اصل کمیت در گفتگوی همسر عمران نسبت به اصول دیگر از بسامد بیشتری برخوردار است.