نقش نمادین گل لاله و گل انار در کاشی‌کاری ایران و ترکیۀ عثمانی

Abstract

در بین اقوام و ملل مختلف و فرهنگ‌های گوناگون عناصری مهم و شاخص تبدیل به نماد و نشانه‌هایی شده‌اند که به گونه‌ای معرف آیین و باورهای ملت یا منطقه و کشوری هستند. برخی از گیاهان یا جانوران در مرز و بوم خود به دلایلی چون سودمندی، فراوانی یا موارد دیگر بسیار مورد توجه واقع شده تا جایی که به نماد و سمبل بدل می‌شوند و در فرهنگ و هنر مردم اهمیت ویژه‌ای می‌یابند. چنانکه گل و میوة انار در ایران جایگاه بسیار مهم و ژَرفی دارد که علاوه بر زیبایی و شکوفایی، به باورهای کهن ایرانیان مبنی بر نیایش مِهر و آناهیتا باز می‌گردد. هدف از این پژوهش بررسی سیر تحول گل انار در کاشی‌کاری ایران و گل لاله در ترکیة عثمانی است. پژوهشِ حاضر به صورت تاریخی – تحلیلی و از طریق جمع‌آوری اطلاعات و اسناد کتابخانه‌ای شامل متن و تصویر بوده است. در این راستا مطالعه و پژوهشی تاریخی و مستند در باب نقوش گل انار ایرانی و گل لالة عثمانی صورت گرفته، که ضمن معرفی و بررسی این نقوش، به نکاتی دربارة انواع گل که زینت‌بخش باغ‌ها بوده و در هنرهای تزیینی منطقه جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند اشاره شده است؛ گرچه نقش لاله‌ها برگرفته از طبیعت و محیط بوده، اما وفور و تنوع آن با سلیقه و ذوق هنرمندان سرانجام تبدیل به گل محبوب سلاطین عثمانی شده است. در روند بررسی برخی دیگر از گل‌ها نیز معرفی شده‌اند. همچنین پاره‌ای از نظرات موجود دربارة گل‌ها نیز نقد و به نکات نو و تحلیلی پرداخته شده است.