بررسی اشکالات مطرح شده بر تبیین صدرائی قاعده «النفس فی وحدتها کل القوی»

Abstract

قاعده «وحدت نفس و قوا» یا «النفس فی وحدتها کل القوی» از بنیادهای اساسی نفس‌شناسی حکمت متعالیه است و ثمرات و کارکردهای آن در هستی‌شناسی و خداشناسی نیز قابل پیگیری می‌باشد. این قاعده که به منظور تبیین چگونگی تحقق قوای متعدد به وجود واحد نفس ارائه شده، همواره مورد نقد و بررسی‌های فراوان قرار گرفته است. بعضی فیلسوفان زمانه ما نیز با نگاه انتقادی‌ای که به آن داشته‌اند، توان اثباتی آن را محدود پنداشته‌اند، یا اساسا آن را فاقد کارآیی خوانده‌اند و یا اینکه ادله آن را مخدوش دیده‌اند. امکان استفاده حداکثری از این قاعده، در گرو پاسخ به این اشکالات و دور بودن آن از تیغ نقدهای ایشان است. در این مقاله به‌منظور تبیین سخن نهایی ملاصدرا در خصوص «وحدت نفس و قوا» و بررسی ورود یا عدم ورود اشکالات به آن، با روشی توصیفی ـ تحلیلی، مهم‌ترین اشکالات مطرح شده بر قاعده را ـ به‌خصوص با تأکید بر انتقادات آیت‌الله علامه مصباح یزدی1 و آیت‌الله فیاضی (دام ظله) ـ بررسی کرده‌ایم و به این نتیجه رسیده‌ایم که با استفاده از بیانات ملاصدرا در آثار گوناگون خود و با توجه به سیری از بحث که ارائه می‌دهد و با تفکیک میان سخن نهایی و متوسط او، پاسخ اکثر اشکالات به‌دست می‌آید