تجزیه‌و‌تحلیل مدیریت ‌بهره‌برداری از جنگل در زاگرس شمالی (بررسی موردی: شهرستان بانه)

Abstract

فرایند دیپسیر، تحلیلی مبتنی بر رابطۀ "علت- معلولی" عوامل برای سیاستگذاری و برنامه‌ریزی مدیریتی است. هدف از این پژوهش بررسی وضعیت مدیریتی بهره‌برداری‌های سنتی در جنگل‌های زاگرس شمالی با استفاده از چارچوب دیپسیر است. برای اجرای این پژوهش سامان‌های عرفی گندمان، میرحسام و کوخ مامو از روستا‌های توابع بخش آرمرده شهرستان بانه در غرب استان کردستان انتخاب شدند. کاربری‌های زمین در این منطقه شامل جنگل، جنگل- زراعی، جنگل- چرایی و جنگل- چرایی- زراعی‌ است. برای تهیۀ نقشۀ کاربری اراضی منطقه از داده‌های ماهواره‌ای و نقشه‌های رقومی، پوشش گیاهی، نقشه‌های توپوگرافی و داده‌های حاصل از بازدید میدانی استفاده شد. با استفاده از نقشۀ رقومی 1:25000 نقشۀ کلاسه‌بندی‌شده شیب و جهت استخراج شد. به‌منظور بررسی وضعیت کنونی عرصه‌های مورد پژوهش و ارزیابی پاسخ‌های مدیریتی از چارچوب دیپسیر استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که از سیستم‌های بهره‌برداری سنتی در منطقه، سطوح جنگل- زراعی (44 درصد سطح جنگل) و گلازنی (3/42 درصد سطح جنگل) نسبت به دیگر سیستم‌های بهره‌برداری توسعه بیشتری یافته‌اند. این سیستم‌ها بیشترین تغییرات را در وضعیت اکوسیستم روستاهای مورد پژوهش ایجاد کرده و سبب شکل‌گیری موقعیت کنونی شده‌اند پاسخ‌های مدیریتی مختلفی از طرف دستگاه مدیریت دولتی و سازمآنهای دیگر برای مواجهه با این وضعیت بیان شده است از جمله ممنوع کردن گلازنی در سال‌های اخیر، مقابله با توسعۀ زراعت در جنگل، حمایت از طرح‌های طوبی و بیشه زراعی، جلوگیری از شکار گونه‌های نادر، طرح ساماندهی و مدیریت گلازنی، معرفی معیشت جایگزین و طرح استفاده از انرژی‌های نو (آبگرمکن خورشیدی)، گازرسانی توسط شرکت گاز بانه و صدور دفترچه‌های ویژۀ فعالیت در مرز. بررسی پاسخ‌های داده‌شده و نتایج آنها نشان می‌دهد که در بیشتر پاسخ‌ها به نیروهای پیشران (عوامل اصلی و کلیدی) توجه نشده است. بنابراین در کنار پاسخ‌های مدیریتی فوق پیشنهاد شد که به مواردی همچون اختصاص سیاست‌های تشویقی و حمایتی دولت در زمینۀ اجرای اصولی جنگلداری محلی و برگزاری دوره‌های ترویج و آموزش جوامع محلی به‌منظور ارتقای سطح آگاهی آنان از اهمیت محیط ‌زیست و اصلاح جنگلداری سنتی نیز توجه شود.