طراحی و برآورد بار مالی برنامه‌های مشوق جنگلداری با هدف بهبود مدیریت عرفی جنگل (مطالعة موردی: جنگل‌های بانه، زاگرس شمالی)

Abstract

مدیریت عرفی جنگل در زاگرس شمالی قدمت چندصدساله دارد و در طول زمان تا حد زیادی توانسته نیازهای جوامع محلی را برآورده کند. نبود کشاورزی صنعتی و پر‌بازده و دیگر عرصه‏های تولیدی و اقتصادی موجب وابستگی معیشت این جوامع به جنگل شده است. وابستگی به جنگل سبب تعارض بین جوامع محلی و سازمان جنگل‌ها به‌عنوان متولی حفاظت و بهره‌برداری از این جنگل‌ها شده است. این تحقیق در بخش شمالی حوزة رویشی زاگرس در سه روستای جنگلی (کوچر، بلکه و کنده سوره) در شهر آرمرده از توابع شهرستان بانه در استان کردستان با هدف طراحی و برآورد بار مالی برنامه‌های مشوق جنگلداری، انجام گرفت و برای شناسایی منافع مردم در ارتباط با جنگل از روش‌های کمی و کیفی استفاده شد. جامعة آماری این پژوهش، 276 خانوار در سه روستای مورد بررسی بودند و داده‌های 76 پرسشنامه در تحلیلهای کمی به کار گرفته شد. رویکرد اصلی در طراحی برنامه‌های مشوق در جنگل‌های این منطقه، حذف یا تعدیل چرای دام در جنگل، حذف گلازنی و کاهش یا قطع برداشت هیزم و چوب از جنگل‌ با ارایة راهکار‌های جایگزین است. برای طراحی برنامه‌های مشوق، با نگاه سیستمی و رویکرد علت-‌‌‌معلول به محیط مورد پژوهش، عوامل پیشران، عوامل فشار، شرایط موجود، اثر‌ها و در نهایت پاسخ‌ها (برنامه‌های مشوق) در راستای بهبود مدیریت عرفی مشخص شدند. سپس بار مالی برنامه‌های مشوق به کمک روش‌های ارزشگذاری برآورد گردید. محصولات برداشتی یا منافع مردم از جنگل ارزش‌گذاری شد. نتایج ارزیابی مالی نشان داد بار مالی برنامه های مشوق حذف گلازنی و جمع‌آوری هیزم به عنوان مهم‌ترین عوامل تخریب جنگل در مدیریت عرفی جنگل برای هر خانوار در سال معادل 4480000 ریال به قیمت‌های سال 1389 است. به این ترتیب، مجموعه برنامه مشوق باید حداقل این هزینه‌ها را پوشش دهند.