بررسی فعالیت جانداران خاک‌زی و میکروبی خاک در زیرآشکوب توده‌های خالص و آمیختۀ پهن‌برگ جنگل‌های خزری

Abstract

فعالیت ارگانیسم‌های خاک‌زی و جمعیت آنها شاخص مناسبی برای ارزیابی کیفیت و سلامت خاک در اکوسیستم‌های جنگلی است که هم‌راستا با حاصلخیزی و باروری رویشگاه است. در پژوهش حاضر، مشخصه‌های کیفی لاشبرگ و خاک در چهار تودۀ جنگلی با ترکیب‌های مختلف درختان شامل راش/ ممرز/ توسکا/ خرمندی (دامنۀ ارتفاعی 700-600 متری)، راش/ ممرز/ توسکا (دامنۀ ارتفاعی 1200-1100 متری)، راش/ ممرز (دامنۀ ارتفاعی 1700-1600 متری) و راش خالص (دامنۀ ارتفاعی 2200-2100 متری) در حوزۀ گلبند نوشهر بررسی شد. در هر یک از توده‌ها، هشت نمونه از لایه‌های آلی و معدنی (در سطح 25 × 25 تا عمق 15 سانتی‌متری خاک) برداشت و به آزمایشگاه انتقال داده شد. برای بررسی وجود یا نبود تفاوت مقادیر مشخصه‌های مورد نظر در توده‌های مختلف جنگلی از تجزیۀ واریانس یکطرفه استفاده شد و آزمون چنددامنه‌ای دانکن نیز برای مقایسۀ میانگین‌ها به‌کار گرفته شد. مشخصه‌های کیفی لاشبرگ (کربن و نیتروژن)، رطوبت، pH، کربن آلی، نیتروژن کل و همچنین مشخصه‌های زیستی خاک شامل تعداد و زی‌تودۀ کرم‌های خاکی، تعداد نماتدها و فعالیت‌های میکروبی خاک سنجیده شد. براساس نتایج، بیشترین فعالیت کرم‌های خاکی (با سهم بیشتر اپی‌ژئیک‌ها) و نماتدهای خاک‌زی در خاک سطحی تودۀ جنگلی راش آمیخته با ممرز، توسکا و خرمندی مشاهده شد. همچنین تنوع گونه‌های درختی در تودۀ آمیختۀ راش/ ممرز/ توسکا/ خرمندی به بهبود شاخص‌های میکروبی (تنفس میکروبی، تنفس برانگیخته، زی‌تودۀ میکروبی کربن، زی‌تودۀ میکروبی نیتروژن، ضریب میکروبی، ضریب متابولیکی و قابلیت دسترسی به کربن) خاک در مقایسه با دیگر توده‌های جنگلی بررسی‌شده منجر شد. تجزیۀ مؤلفه‌های اصلی حاکی از تأثیرات برجستۀ مشخصه‌های لایۀ آلی و معدنی خاک بر تغییرپذیری مشخصه‌های زیستی خاک است. نتیجۀ این تحقیق نشان‌دهندۀ تأثیر مثبت تنوع گونه‌های درختی در بهبود مشخصه‌های کیفی و سلامت خاک است.