مطالعه بی‌هنجاری‌ دمای زمستان ایران با استفاده از داده‌های بازتحلیل NCEP/NCAR

Abstract

در این پژوهش به بررسی تغییرپذیری زمانی و مکانی و بی‌هنجاری‌ دمای هوا در ارتفاع دو متر از سطح زمین در فصل زمستان‌ در سه مقیاس شامل کل ایران، شش منطقه مشخص شده بر اساس طول و عرض جغرافیایی و در مقیاس یاخته شبکه داده‌های بازتحلیل NCEP/NCAR به‌صورت میانگین ماهانه در سال‌های 1950 تا 2010 پرداخته شده است. نخست داده‌های بازتحلیل‌شده دما از نظر کیفیت، بررسی و سال‌های پیش از 1967 به‌دلیل کیفیت پایین از مطالعه حذف شد. بررسی‌ها نشان داد که تغییرات میانگین دمای زمستان ایران سنجه مناسبی برای بیان تغییرات بین‌سالانه میانگین زمستانی دمای مناطق مختلف است. از 44 سال مطالعه شده، بزرگ‌ترین بی‌هنجاری‌های مثبت دما در زمستان‌های 1970، 1979، 1999 و 2010 و بزرگ‌ترین بی‌هنجاری‌های منفی در زمستان‌های 1972، 1973، 1989 و 2008 رخ داده است. بررسی میانگین الگوی بی‌هنجاری میدان‌های ارتفاع ژئوپتانسیلی، دما و باد در زمستان‌های بی‌هنجار گرم و سرد در حوزه بین 10 تا 60 درجه شمالی و 10 درجه غربی تا 80 درجه شرقی نشان داد که مراکز بیشینه بی‌هنجاری این کمیت‌ها در سال‌های گرم و سرد ایران کاملاً عکس یکدیگرند. دو مرکز بیشینه بی‌هنجاری ارتفاع ژئوپتانسیلی در سال‌های بی‌هنجار سرد و گرم ایران، یکی در منطقه شمال‌غرب اروپا و دیگری در شمال‌شرق دریای کاسپین قرار دارند. بر اساس تفاوت بی‌هنجاری ارتفاع ژئوپتانسیلی تراز 250 هکتوپاسکال در این دو مرکز، شاخصی برای بیان بی‌هنجاری دمای زمستان در ایران معرفی شد. تحلیل همبستگی نشان داد که همبستگی مثبت معنی‌دار بین میانگین دمای زمستان ایران و هم‌چنین میانگین دمای زمستان مناطق مختلف کشور و شاخص معرفی شده وجود دارد. به‌دلیل شباهت الگوی دورپیوند به‌دست آمده در این پژوهش با دو دورپیوند EA/WR و NCP همبستگی بین شاخص‌های این دو دورپیوند و دمای زمستان ایران تحلیل شد. نتایج نشان‌دهنده توانایی بالاتر شاخص معرفی‌شده نسبت به دو شاخص دیگر برای بیان دمای زمستان ایران است.<br />