بنای سرخه دیزۀ ناودار: ایوان عظیم ماذروستان در امتداد شاهراه خراسان بزرگ

Abstract

از قرن سوم تا هفتم هجری، برخی جغرافی­دانان قرون نخستین و میانی دورۀ اسلامی در تألیفات خود از یک جای­نام با عناوین نزدیک به هم چون ماذرواستان، ماذروستان و مای­ذرواستان یاد کرده­اند که جملگی به یک مکان یا محدودۀ جغرافیایی واقع در امتداد راه خراسان بزرگ اشاره دارند. پژوهشگران مختلف برای مکان­یابی ماذروستان، گزینه­های متفاوتی چون، طاق گرا، قلعۀ یزدگرد، بنای سرخه­دیزه، مسیر گیلان­غرب و دشت ایوان­غرب پیشنهاد کرده­اند. از­این­رو این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که جای­نام ماذروستان در متون دورۀ اسلامی با کدام منطقه یا محوطۀ باستانی قابل انطباق است. نگارندگان به­استناد چند سرنخ مهم تاریخی و جغرافیایی که شواهد باستان­شناسی و زبان­شناسی نیز از آن حمایت می­کند، موقعیت جای­نام مذکور را در منطقۀ جنگلی «ناودار» شهرستان دالاهو، در غرب استان کرمانشاه مکان­یابی می­کنند. نگارندگان معتقدند که نام قدیمی این مکان (ماذروستان)،‌ احتمالاً ریشه در نام سرزمین ماد (مای) دارد، و یا همچون نام امروزی این منطقه (ناودار= میان درختستان)، ریشه در مهمترین شاخصۀ طبیعی این منطقه دارد که عبارت است از وجود پوشش متراکمی از جنگل مازو (بلوط)، که سراسر منطقۀ موردبحث را فراگرفته است. همچنین نگارندگان معتقدند که کاخ یا ایوان ماذروستان که در متون دورۀ اسلامی به بهرام گور منسوب است، با بنای سرخه­دیزه کنونی که در حد میانۀ منطقۀ ناودار واقع شده، قابل انطباق است و نام سرخه­دیزه (سرخ­دژ) نیز احتمالاً به حکایات و روایات کهن ایرانی چون هفت­پیکر نظامی، ارتباط دارد که بر اساس آن بهرام گور کاخی سرخ­رنگ برای یکی از همسران خود برپا کرد.