مطالعه‌ی تطبیقی رابطه‌ی متن و تصویر در نگاره‌ی صحنه‌ی به دار آویختن ضحاک در شاهنامه‌ی بایسنقری، ابراهیم سلطان و طهماسبی

Abstract

شاهنامه‌ی بایسنقری، ابراهیم‌سلطان و طهماسبی از مهم‌ترین نسخه‌های مصور شاهنامه‌ می باشند که هر یک با اصول کیفی هنری و ذوق زیباشناختی زمانه خلق شده است. یکی از صحنه‌های مشترک که در این سه نسخه مصور شده است، صحنه‌ی به دار آویختن ضحاک ماردوش است. این پژوهش با هدف تطبیق رابطه‌ی متن و تصویر و واکاوی وجوه افتراق و اشتراک نگاره‌ی به دار آویختن ضحاک در سه نسخه‌ی مصورشده به شیوه‌ی توصیفی- تحلیلی و با رویکرد تطبیقی در پی پاسخ به این سؤالات است. الف: نگارگران از چه روش‌ها و کیفیاتی برای وفاداری متن و تصویر در مصورسازی نگاره‌ی به دارآویختن ضحاک در سه شاهنامه بهره گرفته‌اند؟ ب: نگاره‌ی به دارآویختن ضحاک در سه نسخه‌ی بایسنقری، ابراهیم‌سلطان و طهماسبی دارای چه وجوه اشتراک و افتراقی است؟ داده‌های این پژوهش از طریق منابع کتابخانه‌ای و مشاهده‌ی آثار جمع‌آوری شده است. نتایج گویای آن است که، ثنویت‌انگاری ایرانیان باستان، بنیان نظری خلق نگاره‌هاست، اما نحوه‌ی انعکاس آن در نسخه‌ها متفاوت است. ساختار اثر، ویژگی عناصر به‌کاررفته و کیفیت‌های تصویری این نگاره در شاهنامه‌ی طهماسبی بر پایبندی بیشتر آن به متن اصلی دلالت دارد. از وجوه اشتراک سه نگاره، وفاداری بر اصول هنری زمانه و از وجوه افتراق بارز، به صحنه‌پردازی، ترکیب‌بندی و تعداد عناصر می توان اشاره کرد.