بررسی ترجمه بینانشانه ای نظام کلام و تصویر در نگاره‌ی «گذر سیاوش بر آتش» عبدالوهاب کاشی

Abstract

روایت گذر سیاوش از آتش یکی از داستان‌های قدیمی ایرانی است که وارد عالم نقاشی شده و نسخه‌های مصور بسیار زیبایی از آن موجود است. گفتنی است که بیشترین نگاره‌ها در تاریخ نقاشی ایران متعلق به این روایت است. تصویر و کلام همواره در نگارگری ایرانی دو متن مستقل و متفاوت از یکدیگر معرفی شده‌اند؛ اما بینامتنیت این دو متن مستقل و متفاوت را به گفت‌وگویی درونی با یکدیگر می‌کشاند. با بررسی روابط بینانشانه­ای میان تصویر و کلام باوجود دو نظام متفاوت در یک بستر (کلام و تصویر) و همچنین تبدیل نظام نشانه­ای متن ادبی به نظام تصویر از منظر ژرار ژنت که در دستة تراگونگی از مطالعات بیش­متنی قرار می‌گیرد، نوعی ترجمة بینانشانه­ای استخراج می­شود. پژوهش حاضر برآن است با تأکید بر مطالعة بینامتنی، رابطة کلام و تصویر را در نگارة «گذر سیاوش بر آتش» به‌لحاظ تعامل میان متن­ها بررسی کند و سپس به چگونگی ترجمة بینانشانه­ای این نگاره بپردازد تا مشخص نماید نگارگر در ترجمة روایت به نظام نشانه­ای تصویری تا چه حد به همسان‌سازی و مناسب‌سازی و تغییرات برای جابه‌جای بین دو نظام نشانه‌ای متفاوت دست یازیده است. درنهایت با بررسی بینامتنی نظام‌های نشانه‌ای متن‌های مذکور شباهت‌ها و تفاوت‌های داستان سیاوش در شاهنامه و نگارة «گذر سیاوش بر آتش» در شاهنامة طهماسبی آشکار شد. نتایج حاکی از آن است که نگارگر با آگاهی از پیش­متن برای تطابق و مناسب‌سازی در یک فرم هنری جدید به همانندسازی بازتاب جامة سپید سیاوش، هم‌حضوری رابطة آتش، رنگ سیاه اسب سیاوش، حضور سودابه در ایوان عمارت و تغییر رنگ کلاهخود سیاوش در فرایند برگرفتگی نظام نشانه‌ای کلام در نگاره پرداخته است.