معرفی یک ژانر کهن: بزمارزم

Abstract

انواع ادبی در ایران بیشتر با ژانرهای اروپایی شناخته ­می­شود و در این زمینه، اهتمام بسیاری از پژوهشگران به انطباق این ژانرها بر متون فارسی محدود شده ­است؛ درحالی که ژانرها ویژگی‌های ذاتی ندارند، بلکه متشکل از مجموعة صفاتی هستند که به‌صورت متراکم در آثار معیّنی گرد آمده‌اند. بنابراین در چنین رویکردی، کار محقق بررسی ویژگی­های ساختاری آثاری است که «در یک طبقة ژانری» قرار می­گیرند. در این مقالهبه‌روش توصیفی ـ تحلیلی برمبنای رویکرد ژانری و مطالعة روایت­شناسی، ویژگی­های معرِف یک نوع در شش منظومه از قرن پنجم تا یازدهم هجری استخراج و بررسی ­شده ­است. براساس داده­های این متون، یکی از انواع ادبی فارسی با نام پیشنهادی «بزمارزم» روایتی منظوم از کردار­های پهلوانی و عاطفی قهرمانِ پهلوان و بزرگ­بانویی جنگجو در قالب مثنوی است که با انگیزة عشق زمینی دوسویه پدید می­آید و به پایان مطلوب (وصال/ سلطنت) خاتمه می­یابد. این نوع از ساختمان روایی، قالب بیانی، ارکان روایت، شخصیت­پردازی، انواع کنش، راوی، مخاطب روایی و شیوة نقل تقریباً مشابهی برخوردار است. باوجود ویژگی­های ساختاری منحصربه‌فرد، تصور می‌شود «بزمارزم» یکی از گونه­های تعریف­ناشدة شعر کلاسیک فارسی است که به‌رغم شباهت­های ظاهری که شاید با دیگر انواع داشته ­باشد، مشخصات فرمی و محتوایی خاصی دارد که آن را از دیگر انواع مشابه متمایز می­کند. .