تحلیل محتوای کتاب‌های عربی دورۀ اوّل متوسّطه از منظر جهت‌گیری جنسیتی براساس تکنیک‌های آنتروپی‌شانون و تاپسیس

Abstract

یکی از مهم­ترین دغدغه‌های بشر در تمام ادوار تاریخی، مقولۀ تعلیم و تربیت و پرورش نسل جوان برای ورود به اجتماع و جامعه­پذیری آنان بوده‌است. در مطالعۀ مناسبات مختلف تعلیم و تربیت با جامعه، نمی­توان از مسألۀ جنسیت غافل ماند. تعلیم و تربیت در لایه­های پیدا و پنهان خود در پی تربیت انسان­هایی است که از مرحلۀ ادنای انسانیت به مرتبۀ عالی آن دست­یابند و از جمله با نگاهی روشن‌فکرانه، سعی در رعایت حقوق جنسیتی افراد جامعه داشته‌باشند. از میان اجزای نظام آموزش و پرورش، کتاب­های درسی به طور مستقیم و غیرمستقیم در القای درست یا نادرست نقش‌ها و تصاویر جنسیتی زنان و مردان نقش دارند. علی‌رغم این که نحوۀ انعکاس جنسیت در کتاب‌های درسی اهمّیّت فوق‌العاده دارد، در تحقیقات پیشین مربوط به آموزش زبان عربی در ایران، این موضوع بررسی نشده‌است. در این پژوهش سعی شده تا این ابزار آموزشی از منظر جهت­گیری جنسیتی مورد ارزیابی قرار گیرد. در این راستا، کلیه کتاب­های عربی دورۀ­ اوّل متوسّطۀ سال تحصیلی 99-1398 در 6 مؤلّفۀ­واژه­های جنسیتی، کاربرد اسامی زنانه و مردانه، کاربرد ضمایر مؤنث و مذکّر، تصاویر، فعّالیت­های ورزشی و مشاغل، مورد مطالعه قرار گرفتند. به منظور گردآوری و تجزیه و تحلیل داده­ها، دو رویکرد بررسی فراوانی­ واژه­ها و تحلیل محتوا به کار گرفته­شد. علاوه بر این روش،­ وزن­دهي آنتروپي شانون برای تعیین ضریب اهمّیّت مؤلّفه­های مورد بررسی در کتاب­های درسی عربی تحت مطالعه و روش تصميم­گيري چند معيارۀ تاپسيس برای اولویت­بندی کتاب­های درسی عربی تحت مطالعه از منظر نابرابری جنسیتی مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج بررسی­ها نشان داد که در کتب بازنگری­شده، در مؤلّفه­های «واژه­های جنسیتی و تصاویر کتاب» تعادل بیش­تری بین دو جنس ایجاد شده‌است، امّا همچنان نابرابری جنسیتی در برخی زمینه­ها به چشم می­خورد. تقویت ارزش­هایی چون کسب علم و دانش برای هر دو جنس، تقویت روحیۀ قهرمانی در عرصه­های ورزشی برای زنان و ترسیم جایگاه والای مادر از نکات مثبت کتاب‌های این دوره است.