آموزه‌های تعبدی در اندیشۀ کلامی شیخ مفید؛ ماهیت، مبانی و روش فهم

Abstract

<span style="font-size: small;">آموزه‌های تعبدی در حوزۀ اعتقادات، باورهایی است که عقل انسان به تنهایی توان کشف و اثبات آن‌ها را ندارد. از این رو تنها منبع اصلی این اعتقادات، وحی و نقل معتبر دینی است. آموزه‌های تعبدی حضور پررنگی در باورهای شیعی دارند و حجم گسترده‌ای از جزئیات توحید، نبوت، امامت و معاد را عرضه کرده‌اند. فهم آموزه‌های تعبدی که شامل مرحلۀ اخذ و کشف و مرحلۀ تبیین و تفسیر است، میان متکلمان شیعی محل اختلاف بوده است؛ برخی روش تعبد و تسلیم را در قبال آن‌ها در پیش گرفته و برخی روش تعقل و تدبر را پیشنهاد داده‌اند. در این میان، شیخ مفید تلاش می‌کند با اتخاذ مبانی «نیازمندی عقل به نقل» و «اکتسابی بودن معرفت دینی» روشی میان نقل‌گرایی و عقل‌گرایی اتخاذ کند؛ به این صورت که در مرحلۀ کشف این آموزه‌ها، تسلیم شدن وی نسبت به نقل، پس از سنجش و ارزیابی عقل است و در مرحلۀ فهم نیز از هر دو منبع عقل و نقل برای تفسیر آموزه‌ها استفاده می‌کند. پژوهش حاضر این نتیجه را به دست می­دهد که با توجه به نحوۀ استفادۀ شیخ از منابع، روش او به سمت روش تعقل و تدبر و استفادۀ حداکثری از عقل، تمایل بیشتری دارد.</span>