گذار از نوسازی به دموکراتیزاسیون؛ توسعه سیاسی در هندوستان و درس‌های آن برای ایران

Abstract

الگوی توسعه سیاسی هندوستان نشان می‌دهد که مفروضات مکتب نوسازی برای تشریح فرایند توسعه، حداقل در بعضی از کشورها، نه مفید است و نه صحیح. بر پایه واقعیت‌های عینی، دموکراسی ماندگار در هندوستان محصول نوسازی عرصه‌های اقتصادی و فرهنگی نمی‌باشد، بلکه دموکراسی خود ابزاری بود برای ایجاد نوسازی و تحولات اساسی و ساختاری در عرصه های مختلف سیاسی و اجتماعی و فرهنگی. به بیان دیگر نزد نظریه‌پردازان نوسازی، دموکراسی متغیر وابسته و محصول تحول در عرصه های دیگر اجتماعی است؛ اما بنا برفرایند دموکراسی در هند و نظر بسیاری از تئوری‌پردازان دموکراتیزاسیون، از جمله آمارتیا سن، دموکراسی می‌تواند متغیر مستقل و علت تحول در عرصه های دیگر نیز باشد. نهادهای کارآمد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ثمرة نهادهای سیاسی دموکراتیکی می-شوند که به لحاظ وجودی بر نهادهای دیگر اولویت دارند. بر این مبنا دموکراسی بیش از آنکه عنوان یک وضعیت خاص باشد، آنگونه که از سوی نظریه‌پردازان مکتب نوسازی مطرح شده بود، فرایندی است پویا و مداوم که از طریق عملیاتی نمودن مفهوم مشارکت همگانی، حتی در پایینترین گستره‌های اجتماعی، به ایجاد جامعه‌ای با روابط منصفانه‌تر منجر می‌شود. دغدغه اساسی ما در مطالعه پیش رو، با تکیه بر فرایند دموکراتیزاسیون در هندوستان، فهم ضرورتهایی است که دموکراسی را به متغیر مستقل توسعه‌ای پایدار مبدل می‌سازد. مطالعه حاضر از نوع مطالعات بنیادی است که سعی می‌کند با ارجاع به چگونگی توسعه سیاسی در هند و رجوع به بعضی از نظریه‌های عرصه دموکراتیزاسیون به مطالعات موجود در زمینه دموکراسی در ایران تعمیق ببخشد.