جای خالی پژوهش‌های تجربی در علوم سیاسی ایران

Abstract

در عرصه پژوهش‌های علوم سیاسی در ایران کمبود مطالعات تجربی به‌روشنی مشاهده می‌شود، به‌ویژه اگر با رشته‌های دیگری از علوم اجتماعی مانند جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و علوم تربیتی مقایسه شود. بخش عمدة مقاله‌هایی که در ارتباط با این رشته نوشته می‌شوند، برآمده از یافته‌های پژوهش‌های تجربی نویسندگان نیستند و صرفاً به شکل محدودی به داده‌های موجود تکیه می‌زنند. پژوهش‌های کتابخانه‌ای و حتی کمتر از آن، سندپژوهیْ روش اصلی گرد‌آوری اطلاعات برای تدوین مقاله‌های علمی در این رشته هستند. با وجود آنکه در چند سال گذشته به سبب تأکید نشریه‌های علمی ـ پژوهشی بر مطالعات تجربی بر شمار مقاله‌های حاصل از یافته‌های پژوهشی افزوده شده، هنوز تحرک کافی در زمینه کارهای پژوهشی تجربی در میان پژهشگران علم سیاست در ایران مشاهده نمی‌شود. بیشترین پژوهش‌های تجربی در حوزه علوم سیاسی در قالب طرح‌های پژوهشی عمدتاً کمّی / آماری صورت می‌گیرند که حمایت‌های مالی به دست آورده‌اند؛ اما حتی داده‌های این پژوهش‌ها نیز کمتر در اختیار پژوهشگران دیگر قرار می‌گیرد و معمولاً به صورت خصوصی یا محرمانه، به بایگانی سپرده می‌شوند. مهم‌ترین پیامد چنین وضعیتی در حوزه پژوهش‌های علوم سیاسی، فقر اطلاعات پژوهشی برای تحلیل‌های ثانویه و انباشت محدود دانش دربارة رفتارهای انواع بازیگران سیاسی اعم از بازیگران فردی و نهادی است. نویسنده در این مقاله تلاش می‌کند تا علل و عوامل نازل بودن میزان پژوهش‌های تجربی علوم سیاسی در کشور را به بحث بگذارد و استدلال کند که علاوه بر عوامل ساختاری و نهادی مانند نبود حمایت‌های مالیِ کافی از سوی نهادهای علمی و دانشگاهی و دشواری‌های گردآوری داده‌های تجربی در محیط ایران، بخشی از کم‌توجهی شایع به این‌گونه پژوهش‌ها از تصورات نادرستی ناشی می‌شود که دربارة روش‌های تجربی و لوازم آن وجود دارد و می‌توان با دگرگونی در نگرش‌ها، به‌ویژه در شکاف میان روش‌های کمّی و کیفی، اسباب گسترش پژوهش‌های تجربی را فراهم ساخت.