پهنه‌‌بندی خطر سیلاب در حوضه‌‌ی آبخیز آق‌‌لاقان‌‌چای با استفاده از مدل ANP

Abstract

سیلاب از جمله بلایای طبیعی در مناطق کوهستانی است. شناخت نواحی مستعد وقوع سیلاب، یکی از اقدام‌های اساسی در مدیریت منابع طبیعی و برنامه‌‌ریزی توسعه‌‌ای است. حوضه‌‌ی آبخیز آق‌‌لاقان‌‌چای به لحاظ شرایط موجود در منطقه شامل توپوگرافی و اقلیمی، بسیار مستعد برای شکل‌‌گیری سیلاب و رواناب است و این امر خسارت‌های زیادی را به سکونت‌‌گاه‌‌های روستایی، مزارع و راه‌‌های ارتباطی وارد می‌‌کند. همچنین وقوع این پدیده، ضمن افزایش فرسایش‌‌پذیری خاک و هدررفت منابع با ارزش خاک، موجب تشدید پر شدن مخزن سد یامچی نیز می‌‌شود. بنابراین، هدف تحقیق حاضر، پهنه‌‌بندی حوضه‌‌ی مورد مطالعه از لحاظ پتانسیل وقوع سیلاب است. در این مطالعه ابتدا با بررسی‌‌های میدانی و مطالعه منابع، نه عامل به عنوان عوامل موثر برای ایجاد سیلاب در منطقه شناسایی شدند. این عوامل شامل شیب، جهت شیب، لیتولوژی، ارتفاع، فاصله از آبراهه، بارش، دما، کاربری اراضی و خاک است. سپس لایه‌‌های اطلاعاتی در سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه شد. ارزش‌‌گذاری و استاندارد‌‌سازی نقشه‌‌های معیار به صورت توام با استفاده از روش فازی انجام شد. جهت وزن‌‌دهی عوامل از روش فرایند تحلیل شبکه‌‌ای (ANP) استفاده شد. در نهایت، نقشه‌‌ی حاصله در پنج رده‌‌ی با خطر بسیار کم تا خطر بسیار زیاد طبقه‌‌بندی شد. طبق نتایج به دست آمده، عوامل شیب، لیتولوژی و خاک بیشترین تاثیر را بر ایجاد سیل در حوضه‌‌ی آق‌‌لاقان‌‌چای دارند. همچنین، با توجه به نقشه پهنه‌‌بندی خطر سیلاب، به ترتیب 18 و 22 درصد از مساحت حوضه، در طبقه خطر بسیار زیاد و خطر زیاد قرار دارد. به طورکلی نتایج مطالعه نشان می‌‌دهد که حوضه آق لاقان چای دارای توان بسیار بالا از لحاظ رخداد سیلاب می‌‌باشد. بنابراین، انجام اقدام‌های حفاظتی، آبخیزداری و مدیریتی در حوضه‌‌ی مورد مطالعه ضروری است.