تحلیل آسیب‌پذیری سیستم منابع آب نسبت به کم آبی با استفاده از چارچوب حسابداری آب (مطالعه موردی: محدوده مطالعاتی رفسنجان)

Abstract

درک مفهوم آسیب‌پذیری برای تدوین سیاست‌های مدیریت یکپارچه منابع آب مهم می‌باشد. به همین منظور شناخت وضعیت اقتصادی-اجتماعی سیستم تحت مطالعه در کنار وضعیت هیدرولوژیکی آن اهمیت خواهد داشت. در این مقاله به منظور فراهم نمودن بنایی برای مدیریت جامع و یکپارچه برای منابع آب که علاوه بر بعد هیدرولوژی، تأثیر سایر عوامل مؤثر از جمله اجتماعی و اقتصادی را نیز در نظر بگیرد، از چارچوب حسابداری آب استفاده شده است. این چارچوب با یکپارچه‌سازی اطلاعات بخش‌های اقتصادی، هیدرولوژی و سایر منابع طبیعی و نیز جنبه‌های اجتماعی، امکان بکارگیری سیاست‌های هدفمند را با شیوه‏ای آگاهانه و یکپارچه فراهم می‌نماید. تحقیق حاضر به تحلیل آسیب‌پذیری سیستم منابع آب محدوده مطالعاتی رفسنجان می‌پردازد. در این راستا پس از بررسی و تحلیل مفهومی آسیب‌پذیری و بررسی مطالعات متعدد، چارچوب تحلیلی مناسبی برای ارزیابی آسیب‌پذیری در نظر گرفته شده است. سپس به منظور استخراج نشانگرهای مرتبط با آسیب‌پذیری و سازماندهی اطلاعات موجود به تدوین حساب‌های آب مربوط به محدوده مورد مطالعه برای دو سال 1380 و 1385 پرداخته شده است. تحلیل روند نشانگرها، دیدگاه‌هایی را از وضعیت آسیب‌پذیری منابع آب فراهم می‌کند که می‌توانند با درک وضعیت فعلی و آنچه که ممکن است در گذشته به اشتباه صورت گرفته باشد، برای تصمیم‌گیران در جهت دست‌یابی به راه‌حلهایی برای کاهش آسیب‌پذیری منابع آب در محدوده مطالعاتی رفسنجان راهگشا باشد. در این تحقیق به منظور بررسی تأثیر گزینه‌های سیاستی مختلف در شرایط موجود و ایجاد محیطی برای تصمیم‌سازی، با استفاده از روش پویایی سیستم در محیط نرم‌افزار Vensim PLE، مدل سیستم اقتصادی-منابع آب برای محدوده مطالعاتی رفسنجان ساخته شد. نتایج حاصل در بررسی وضع موجود حکایت از وضعیت و حالت نامناسب سیستم منابع آب محدوده مطالعاتی رفسنجان دارد. در بررسی تأثیر گزینه‌های مختلف سیاستی مشخص شد که گزینه‌ی تغییر الگوی اقتصادی محدوده رفسنجان از کشاورزی به صنعت و معدن، و تغییر ترکیب اشتغال منطقه از کشاورزی به سهم بیشتر صنعت و معدن می‌تواند منجر به کاهش آسیب‌پذیری محدوده‌ی مطالعاتی در ابعاد منابع آب، اقتصادی و اجتماعی گردد.