واکاوی رابطة ویژگی‌های برخالی مقطع دره‌ها با سازندهای زمین‌شناسی درحوزة آبخیز دشت یزد- اردکان

Abstract

توصیف کمی نیمرخ دره‌ها در تشخیص ویژگی‌های ژئومورفولوژیک و پویایی آن‌ها به منظور جداسازی فرآیندهای مختلف تشکیل آن­ها، مفید است. بدین منظور، مقاطع طولی و عرضی تعداد 15 دره‌ در سه سازند زمین‌شناسی کهر، آهک تفت و گرانیت شیرکوه در حوزه‌آبخیز دشت یزد- اردکان مورد بررسی قرار گرفت. در بررسی مورفولوژی دره‌ها، از مطالعه ویژگی‌های برخالی ‌آن‌ها در کنار توابع ریاضی و دو شاخص نسبت پهنای کف دره به عمق دره Vf و عرض دره در رأس Fr استفاده شد. میانگین شاخص نسبت Vf، به ترتیب در سه سازند کهر، گرانیت شیرکوه و آهک تفت، 56/5، 52/3 و 38/1 محاسبه شد. هم‌چنین میانگین شاخص Fr نیز در این سه سازند، به ترتیب 07/0، 12/0 و 17/0 به دست آمد که نشان‌دهنده ناهمسانی در ترکیب سنگ‌شناسی و وضعیت ساختاری درها می‌باشد. نتایج نشان داد که گرایش شکل دره، از سازند کهر به سمت آهک تفت، از پروفیل U شکل به سمت V شکل است. به علاوه، نیمرخ‌های با انحنای کمتر با توابع خطی و دره‌های با انحنای طولی بیشتر با توابع چند جمله‌ای برازش بهتری نشان دادند. در ادامه، واکاوی چندبرخالی مقاطع عرضی دره، با بهره­گیری از ابعاد عمومی Dq و طیف تکنیکی f(α_q) نشان داد که این مقاطع از ماهیت تک‌برخالی به چند‌برخالی در گذر هستند. در این میان هیچ یک از مقاطع دره در سازند آهک تفت ویژگی چند‌برخالی ندارد. در تعدادی از مقاطع عرضی درة دو سازند گرانیت شیرکوه و کهر، رویکرد چندبرخالی مناسب‌تر به نظر می‌رسد. زیرا ممکن است شاخص­های برخالی بسته به موقعیت و مکان متفاوت باشند. بنابراین، تحلیل چند برخالی شاخصی مناسب برای ارزیابی پیچیدگی‌های موجود در مقاطع دره است و قادر به تبیین ویژگی­های بیشتری از دره و خصوصیات هیدرولوژیک و ژئومورفولوژیک حوزه‌آبخیز است.