قلمرو بیابان‌های ایران با تاکید بر معیار خاکشناسی

Abstract

تا کنون برای بیابان از جنبه‏های مختلف محیط طبیعی تعاریف گوناگونی ارائه شده است. در این مقاله قلمرو بیابان‌های ایران بر پایه ویژگی‌های خاکشناسی تعیین شد. بدین منظورعوامل محدود کننده خاک برای رشد و توسعه گیاهان از قبیل شوری و سدیمی بودن، درصد سنگ و سنگریزه، اسیدیته، تکامل پروفیلی، وجود لایه محدود کننده، سطوح رسی یا دغ‌ها، تجمع گچ، موادآلی، عمق و بافت خاک برای هریک از استان‌های مورد مطالعه شناسایی شد. سپس با تعیین دامنة کمی برای هر محدودیت با بهره گیری از متوسط وزنی آنها نقشة جداگانه در سیستم اطلاعات جغرافیایی ایجاد شد. با رویهم گذاری نقشه‏های مذکور، نقشه بیابان‏های خاکی برای هر استان تهیه شد. با بررسی کارگاهی و کنترل میدانی نقشه‏های تهیه شده استانی در طول مدت پژوهش و اطمینان از صحت کارهای انجام شده، با تعیین سیستم مختصات^{^[1]} کشوری و زمین مرجعی^{^[2]} و انتخاب نقاط کنترل و راهنما، نقشه سراسری بیابان‏های ایران از جنبه خاکشناسی تهیه شد. نتایج نشان داد که 544320 کیلومتر مربع از مساحت ایران را بیابان‏های خاکی دربرگرفته‏اند. در این مناطق EC، pH، مقدار گچ افق سطحی و SAR خاک به ترتیب بیشتر از 8 دسی زیمنس برمتر، 5/8، 35 درصد و 12 است و بیشتر خاک‏ها تکامل نیافته و فاقد افق ذاتی و بیولوژیک می‌باشند. همچنین خاک پف کرده نمکی، قشرهای سخت ناشی از تجمع املاح، وجود ماسه زارهای فعال و غیر فعال، کفه‏های نمکی - رسی و... از دیگر مشخصه‏های بیابان‏های خاکی بشمار می‌روند. در استان‏های مورد مطالعه بیشترین و کمترین سطح بیابان‏های خاکی مربوط به استان خراسان بزرگ و استان مرکزی به ترتیب با مساحت 137665 و 1932 کیلومتر مربع است.^{^[3]} <br clear="all" /> [1] -Coordinate System [2] -Georeference <strong><strong>[3]</strong></strong>- این مقاله بخشی از نتایج طرح جامع تعیین قلمرو جغرافیایی محدوده‏های بیابانی ایران است