پایش روند بیابان‌زایی با تجزیه و تحلیل اطلاعات کمی و کیفی معیارهای آب و اقلیم (بیابان‌های ساحلی جنوب شرق ایران)

Abstract

یکی از بحران‌های بوم شناختی (اکولوژیک) جهان امروزه ، پدیدة بیابان‌زایی است و برای مهار آن در موقعیت منطقه‌ای و جهانی نیاز به شناخت و درک صحیح از عوامل و فرایندهای بیابانی شدن اراضی است. پایش در مدیریت جامع به‌ معنای جمع‌آوری و ذخیره نظام‌مند داده‌ها و اطلاعات از فعالیت‏ها به منظور ارزیابی و گزارش‌دهی از شرایط کلی محدوده مورد نظر. در این پژوهش با بهره‌گیری از مدل IMDPA و روش‌های AHP و GIS پایش روند بیابان‌زایی در سطح 5/7864 هکتار از اراضی منطقه زرآباد در جنوب شرق ایران انجام شده است. با توجه به روش AHP مشخص شد که دو معیار اقلیم و آب به ترتیب با ارزش عددی 207/0 و 192/0 به ترتیب بیش‌ترین تاثیر را در بیابان‌زایی منطقه نسبت به سایر معیارها داشته است. در پایان از این دو معیار برای پایش استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل معیارها و شاخص‌های بیابان‎زایی نشان داد که در سه دوره مورد بررسی بیابان‌زایی روند غیر خطی داشته است، به‌طوری‌که در دوره 2004-2001 ارزش عددی بیابان‌زایی منطقه برابر با 73/2 می‌باشد ولی در دوره 2007-2004 این عدد کاهش یافته که نشانگر روند کاهشی بیابان‌زایی در این سال‌ها است. علت اصلی آن بهبود وضعیت شاخص‌های اقلیمی از جمله مقدار بارش است و در دوره 2010-2007 به عدد 55/2 رسید و روند افزایش بیابان‌زایی مشاهده می‌شود. همچنین یافته ها نشان می‌دهد معیار اقلیم طی این سه دوره غالب است و در طبقه شدید طبقه‌بندی می‌شود. از بین شاخص‌های مطالعه شده، دو شاخص خشکی ترانسو و شاخص بارش سالانه به ترتیب با ارزش عددی 81/3 و 4/3 بیشترین تاثیر و شاخص نسبت جذب سدیم با ارزش عددی 17/1 کمترین تاثیر را در بیابان‌زایی دارد. از بین شاخص‌های کیفی آب در منطقه شاخص هدایت الکتریکی بیشترین تاثیر را در بیابان‌زایی دارد که این عامل خود ارتباط مستقیمی با روند افزایشی برداشت از سطح آب‌های زیر زمینی و افزایش شوری در محدوده مطالعه شده دارد.