کمی کردن روش کیفی ژئومرفولوژی برای برآورد فرسایش آبی(مطالعه موردی: سه زیرحوزه آبخیز سد لتیان)

Abstract

فرسایش خاک تهدیدی جدی برای محیط زیست، سلامت و رفاه انسان‌ها بوده و پس از رشد جمعیت دومین چالش مهم زیست محیطی فرا روی جهان می‌باشد (20). بررسی فرسایش خاک در ایران قدمتی 40 ساله داشته و به دلیل تنگناهای موجود در زمینه حفاظت خاک و مبارزه با فرسایش آن در کشور و اقتباسی بودن بیشتر روش‌های مورد بهره‌گیری از دیگر کشورها، این مدل‌ها تاکنون نتوانسته‌اند پاسخ مناسب، منطقی و مورد انتظار به دست دهند، از این رو برای رفع این معضل پایهی در کشور نیاز به ابداع و ارائه یک روش کمی برآورد فرسایش و رسوب مبتنی بر شرایط اقلیمی متنوع آبخیزهای ایران بسیار ضروری بوده است. نظر به اینکه روش کیفی ژئومرفولوژی (احمدی، 1374)، برای برآورد وضعیت فرسایش و رسوب در طی سال‌های اخیر در مناطق مختلف ایران به‌کار گرفته شده و نتایج قابل قبولی داشته است، این پژوهش اولین تلاش برای کمی نمودن این روش بشمار می‌آید. در این پژوهش که در حوزه آبخیز سد لتیان به انجام رسیده است، تعداد 81 شاخص در قالب 9 معیار مؤثر در فرسایش خاک و تولید رسوب شامل رخساره‌های ژئومرفولوژی، سنگ‌شناسی، توپوگرافی، اقلیم، هیدرولوژی، خاک، چگونگی بهره برداری از زمین، پوشش گیاهی و اقتصادی- اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت. با انجام آزمون‌های آماری، 19 شاخص مربوط به معیارهای یاد شده، برای تعیین شدت فرسایش خاک در قالب مدل مفهومی مورد بهره‌گیری قرار گرفت. برای کمی کردن مدل مفهومی، از نظریه مجموعه‌های فازی بهره‌گیری و با به‌کارگیری هفت عملگر فازی نقشه‌های شدت فرسایش تهیه شد. بالاترین دقت مربوط به نقشه تهیه شده با بهره‌گیری از عملگر گامای فازی 8/0 بوده که در آن ضریب دقت کلی به 91 درصد رسیده است. همچنین بهترین معادله رگرسیونی برآورد رسوب، با بهره‌گیری از متغیرهای ضریب شدت فرسایش و مساحت زیرحوزه به‌دست آمد که میزان ضریب همبستگی تعدیل شده در مدل رگرسیونی نهایی به 09/99 درصد رسید.