اندازه‌گیری و تهیه نقشه جریان ماسه بادی به روش نصب تله‌های رسوبگیر

Abstract

دشت یزد – اردکان یکی از مناطق توفان‌خیز و حساس به فرسایش بادی در کشور است. از سال 1367 تاکنون اقدامات پراکنده‌ای در زمینه اندازه‌گیری دبی جریان رسوبات بادی در این منطقه صورت گرفته است که هنوز هم ادامه دارد. در سال 1381 برای نخستین بار طرح ملی احداث ایستگاه‌های رسوب‌سنجی فرسایش بادی در دشت یزد به اجرا درآمد. بدین منظور دو ایستگاه ثابت و بیش از پنج پایگاه موقت اندازه‌گیری دبی جریان رسوب در دشت یزد احداث شد. به منظور ایجاد ایستگاه‌های یاد شده ازتله‌های رسوبگیر مواد جهشی، که عملکرد مناسب آنها در طرح‌های تحقیقاتی قبلی به اثبات رسیده بود، استفاده شد. نمونه‌برداری هر 10 روز یک‌بار یا بعد از وقوع توفان‌های شدید صورت می‌گرفت. به منظورپردازش مقادیر دبی رسوب و رسم خطوط هم جریان ماسه بادی، از روش درون‌یابی نقاط با استفاده از معادله کریجینگ معمولی ونرم‌افزار سورفر استفاده شد. سپس با انتقال خطوط هم ارزش جریان ماسه به محیط ایلویس نقشه مربوطه تهیه شد. نتایج به دست آمده نشان داد که در پاره‌ای از نقاط مرکز دشت یزد، به‌ویژه در محدوده تپه‌های ماسه‌ای، دبی جریان حمل ماسه بیشتر از سایر نقاط است و اغلب به بیش 1750 کیلوگرم در واحد عرض یک متر در سال می‌رسد. از دشت سرپوشیده (زمین‌های دشت رسی) به سمت دشت سر‌های پخش آب و لخت (دشت‌های با پوشش سنگفرش بیابانی) مقدار بار رسوبی به شدت کاهش می‌یابد، و به کمتر از 50 کیلوگرم در واحد عرض یک متر به مدت یک سال می‌رسد. نتایج اندازه‌گیر‌ی‌ها بیانگر این واقعیت است که برای اصلی حرکت رسوب حمل شده در دشت یزد از قطاع غربی تا جنوب غربی است، درحالی‌که باد‌های غالب و گاه توفانی از قطاع شمال غرب تا غرب می‌وزند. همین مسئله سبب شده تا امتداد یا برای یافتگی خطوط هم جریان ماسه بادی در دشت یزد نیز شمال غربی – جنوب شرقی باشد. از سوی دیگر در ماه‌های فصل بهار، به‌ویژه از اردیبهشت تا خرداد نیز، بیشترین مقدار رسوب حمل شده دیده می‌شود. تجزیه وتحلیل توزیع ارتفاعی رسوبات جهشی نشان داد که بیش از 85 درصد رسوبات در طبقه ارتفاعی کمتر از 50 سانتی‌متر، حدود 12 درصد آن در ارتفاع 100-50 سانتی‌متر و تنها کمتر از 5 درصد جمعیت جهشی در ارتفاع بیش از 100 سانتی‌متر حرکت می‌کنند.