بررسی ظهور فردگرایی در عرصه‌ی خانواده (مطالعه‌ی موردی شهروندان تهرانی)

Abstract

افزایش آمار طلاق، افزایش سن ازدواج، کاهش نرخ باروری و کاهش ازدواج از مهم‌ترین چالش‌های امروزین خانواده در ایران محسوب می‌شوند. چالش‌هایی که به مثابه مجموعه تغییرات ساختاری و کارکردی خانواده تحت عنوان فردی شدن نهاد خانواده مفهوم‌سازی شده‌اند. یکی از مهم‌ترین پیامدهای چنین تغییراتی، ظهور فردگرایی در عرصه‌ی خانواده است که بر تغییر ارزش‌های خانواده به معنای ارجحیت خواسته‌های فردی بر خواسته‌های جمعی دلالت دارد. در مقاله‌ی حاضر، فردگرایی در عرصه‌ی خانواده با تأکید بر میزان پای‌بندی به ارزش‌های خانواده بررسی شده است. هدف از این بررسی پاسخ‌گویی به این سؤال بود که آیا با توجه به تحولات اخیر جامعه‌ی ایران به طور عام و خانواده به گونه‌ای خاص می‌توان از ظهور فردگرایی در عرصه‌ی خانواده‌ی ایرانی سخن گفت یا خیر؟ این بررسی به روش پیمایش و با تمرکز بر یک نمونه‌ی 408 نفری از شهروندان تهرانی انجام شده است. تحلیل یافته‌های تحقیق نشان داد که ارزش‌های خانواده در راستای ظهور فردگرایی دستخوش دگرگونی شده است، اما این دگرگونی بسته به هر یک از ابعاد پنج‌گانه مورد مطالعه ارزش‌های خانواده متفاوت است، به این ترتیب که در بعد ارزش‌های سلسله مراتبی و کنترلی خانواده افراد فردگرا، در بعد ارزش‌های خویشتن‌داری تا حدودی فردگرا، در بعد ارزش‌های سنتی وضعیتی بینابین و در بعد ارزش‌های تعهدی خانواده افراد جمع‌گرا هستند. مقایسه‌ی گروه‌های مختلف سنی، جنسی و تحصیلی نشان داد که میزان فردگرایی در عرصه‌ی ارزش‌های خانواده در بین زنان، جوانان و افراد با تحصیلات دانشگاهی بیشتر است.