علل شکل گیری گروه های ضدسیستمی در روابط بین الملل؛ مطالعه موردی خاورمیانه(داعش)

Abstract

هم‌زمان با افزایش قدرت ژئوپلیتیک منطقه‌ای ایران از سال 2006 در جغرافیای سیاسی غرب آسیا تا سواحل مدیترانه شرقی، ما شاهد ارتقای جایگاه ژئوپلیتیکی این منطقه در نظام بین‌الملل و برهم خوردن توازن منابع قدرت، به شکل فعال‌شدن نیروهای ژرف ‌سیستمی شامل نیروهای اقتصادی(ژئو اکونومیکی)، هویتی(فرهنگ و ایدئولوژیک) و سیاسی (جغرافیایی، نظامی) در نظم خاورمیانه هستیم. نیروهای ژرف سیستمی با تحول دو مفهوم نظم و الگوهای رفتاری از طریق ایجاد فرآیندها و ساختارها، محیط سیستمی و نظام بین‌الملل نوینی را سبب شده‌اند که در آن، منافع متعارض بازیگران در حوزه‌های موضوعی مختلف باعث شکل‌گیری پویش‌های واگرایانه به همراه پذیرش نقش‌های متنوع بازیگران منطقه‌ای متناسب با تغییرات ژئوپلیتیکی به منظور ایجاد توازن قوای منطقه‌ای شده‌است. در این مقاله، تلاش شده‌است تا عمده عوامل شکل‌گیری گروه‌های ضدسیستمی مانند داعش در منطقه خاورمیانه مورد بررسی قرار گیرد. در پاسخ به پرسش فوق، این فرضیه مطرح می‌شود که ظهور گروه‌های ضدسیستمی در منطقه خاورمیانه ناشی از پیوند تغییرات در هر سه سطح (سیستمی، منطقه‌ای و سطح دولت ـ ملتی) در راستای موازنه قوای نیروهای سیاسی می‌باشد. در این زمینه، ابتدا می‌توان به تحولات ساختاری ـ ژئوپلیتیکی نظام بین‌الملل نوین، نقش قدرت‌های بزرگ نظام بین‌الملل از جمله تغییر تاکتیک آمریکا از "حمله‌پیشگیرانه" و استراتژی "تغییر رژیم"دوران بوش به بهره‌گیری از سیاست "دیپلماسی ‌اجبار" و راه‌اندازی "جنگ ‌نامتقارن" در قالب ائتلاف‌سازی منطقه‌ای و طرح "بی‌ثبات‌سازی" و ناامن کردن کشورهای امن و تبدیل آنها به "دولت‌های فرومانده " از طریق مهندسی ژئوپلیتیکی در مناطق آشوب، در دولت اوباما اشاره داشت. همچنین، در سطح منطقه‌ای نیز می‌توان به ویژگی نظم بی‌ساختار منطقه‌ خاورمیانه همراه با جدال ژئوپلیتیک هویتی در قالب جنگ درون تمدنی اشاره داشت. سرانجام، در سطح داخلی می‌توان به عواملی چون فرآیند شکننده دولت ـ ملت‌سازی در خاورمیانه و ساختار سیاسی داخلی که موجب ظهور عوامل گریز از مرکز و میکروپولیتیکی به شکل خرده‌ناسیونالیستی و خرده‌دولتی همانند افراط‌گرایان مذهبی در قالب داعش شده‌اند، اشاره کرد.