«اضافه‌های تصویری» و کارکرد آن‌هادر شرح شطحیات روزبهان بقلی

Abstract

نوآوری خاص روزبهان در تصویرگری «شرح شطحیات» بر پایة ترکیب‌های اضافی یا اضافه‌های تصویری است. در واقع همواره رابطة میان مضاف و مضاف‌الیه، نوع ترکیب اضافی را مشخص می‌سازد و به همین دلیل است که این رابطه همیشه مفهوم واحد و یکسانی را القا نمی‌کند و دستورنویسان بسته به اینکه نسبت میان این دو، حقیقی باشد یا اعتباری، آنها را به دو دستة «اضافة ‌حقیقی» و «اضافة ‌مجازی» تقسیم‌کرده، سپس اضافة ‌مجازی را نیز در دو قسم «اضافة ‌تشبیهی» و «اضافة ‌استعاری» طبقه‌بندی می‌کنند. روزبهان در شرح شطحیات، به منظور افزایش ظرفیت‌های‌ زبان و برای بیان تجربیات خود، ترکیب‌های اضافی متنوع و متعددی را مورد استفاده قرار می‌دهد. به عبارت دیگر، علاوه بر استفاده از اضافة حقیقی که کاربرد آن در ادبیات امری بدیهی است، به صورت خاصی از اضافه‌های مجازی استفاده می‌کند. چرا‌ که در این‌ نوع ترکیب‌ها، نسبت میان مضاف ‌و ‌مضاف‌الیه در خارج محقق نیست. درحقیقت روزبهان با افزودن واژگان به یک‌دیگر،‌ تصاویر بکر و عمیقی در قالب اضافه خلق‌ می‌کند. هر چند برخی متخصصان حوزة ادبیات، اضافة «تشبیهی» یا «استعاری» را رایج‌ترین اضافه‌های مجازی دانسته‌اند، لیکن مقالة حاضر به دیگر انواع اضافه‌های مجازی به‌کار رفته در این اثر، نظیر اضافه‌های «تلمیحی»، «تکراری»، «پارادوکسی» و «خطابی» ــ که تاکنون ناشناخته مانده‌ است ــ اشاره دارد. ‌بدیهی ‌است کارکرد این اضافه‌ها، ‌فراتر از آراستن متن،‌ افزایش ظرفیت‌های ‌زبانی است که روزبهان از آن برای بیان تجربیات و ذهنیات عمیق و دیریابش بهره‌ می‌گیرد.