توسعه مکان‌های مذهبی در شهرهای ایران

Abstract

در شکل‌گیری سازمان فضایی شهرهای سنتی ایران همواره ارتباطی منطقی بین نقش فضاهای شهری و منظر آنها در مقیاس خرد و کلان برقرار بوده است. تعاریف مدرنیته و شکل‌گیری مناسبات نوین اقتصادی و اجتماعی منجر به ظهور کالبدی شد که ارتباط بین گذشته و حال فضاهای شهری را از هم گسست. این ناهمگونی به ویژه در بطن بافت‌های تاریخی با مرکزیت مذهبی منجر به گسست‌های اجتماعی و فاصله‌گرفتن آنها از جریان توسعه شهری شد. از سوی دیگر، روش‌های مداخله در بافت بلافصل این مراکز، در هر دورة زمانی، بسته به میزان درک ارزش و جایگاه کارکردی آنها از جانب مسئولین و کارشناسان، وزن متفاوتی به خود گرفت و همواره بین دو رویکرد حفاظت و توسعه در نوسان بوده است. سیر تحولات تاریخ شهر «ری» نشان می‌دهد استخوان‌بندی اصلی شهر که به حرم حضرت عبدالعظیم (ع) منتهی می‌شود، دارای مهم‌ترین ارزش‌های تاریخی و فرهنگی- مذهبی است که در کنار یکدیگر منظر ویژه‌ای را برای این منطقه به وجود آورده است. خیابان حرم به عنوان آستانة ورود به حرم، یک فضای جمعی در بافت سنتی شهر عبدالعظیم است که از دوره قاجار تاکنون کیفیت دسترسی به این مرکزیت را تعریف کرده است. اما در اجرای طرح «بهسازی» اخیر خیابان شمالی حرم تنها به آرایه‌بندی‌های فضا همچون کف‌سازی و جداره‌سازی پرداخته شده است و ا تداوم هویتی مکان از بین رفته است. در حالی‌که مفاهیمی مانند رعایت اصل سلسله مراتب، هنجارهای زیارت، قابلیت‌های محیط، پیشینة تاریخی و فرهنگی ـ اجتماعی و به ویژه تحلیل مکان‌های خرد رفتاری درون فضا به عنوان مبانی اصلی مداخله در منظر زیارتی باید مدنظر قرار گیرد.