باغسازی در «ارشاد‌الزراعه»

Abstract

یکی از مهم‌ترین منابع جهت شناخت باغ و باغسازی دوران اسلامی ایران، کتاب «ارشاد‌الزراعه» ابونصر هروی است که در 921 ه.ق، چند سال پس از سقوط تیموریان، به نگارش درمی‌آید. این کتاب منبع ارزشمندی جهت آشنایی با مباحث گوناگون باغبانی و باغسازی محسوب می‌شود و در هشت بخش با عنوان «روضه»، به توصیف مهم‌ترین ضرورت‌های باغسازی می‌پردازد. هدف این مقاله پاسخ‌گویی به این سؤال است که مهم‌ترین مؤلفه‌های سازندۀ یک باغ در این دوران چه بوده است؟ و نویسندۀ ارشادالزراعه چه ارکان و اصولی را برای باغسازی و باغ‌آرایی که جزء جدایی‌ناپذیری از کشاورزی و زراعت بودند معرفی می‌کند؟ تحلیل و تفسیر روضه‌های این کتاب، نشان از پیچیدگی مقولۀ باغسازی دارند. سه امر گیاه، آب و عمارت، که هریک قواعد خاص خود را می‌طلبند، در پیوند با شش اصل زراعت و دهقنت، علم سیاق، منطق کاشت، احوال سال دانستن، هندسۀ کرت‌ها و هم‌نشینی و هم‌جواری گیاهان، چارچوب‌های سازندۀ یک باغ ایرانی را تشکیل می‌دهند. با بازخوانی این کتاب می‌توان در بررسی و تاریخ‌نگاری باغ‌های ایرانی نگاه و تفسیری مجدد داشت.