بررسی منظورشناختی افعال کنشی و قطعی در نهج البلاغه

Abstract

نظریه کنش کلام یکی از مهم­ترین نظریاتی است که بر دو حوزه فلسفه زبان و زبان دین تأثیر گذاشته است؛ این نظریه در تکوین، تکامل، تحلیل کلام و به تبع آن نقش­های فعل و پیرو آن جمله­ها، نقش به‌سزایی دارد؛ به این صورت که فعل در موارد بسیاری تنها تبادل اطلاعات نمی­کند، بلکه معادل خود عمل است. این جستار با روش توصیفی ـ تحلیلی، منظورشناختی کنش­های کلامی انشایی و اخباری فرازهایی از چند خطبه و نامه نهج­البلاغه امام علی(ع) را بر اساس نظریه «کنش­گفتار» آستین و الگوی کنشی «پنج­گانة» سرل مورد مطالعه قرار داده و تأثیر قدرت معنایی ـ منظوری کلام امام (ع) را در مخاطب تبیین می­کند. برخی نتایج به‌دست آمده نشان‌دهنده آن است که در خطبه‌ها و نامه‌های بررسی‌شده، پاره­گفتارهای دارای کنش اظهاری وجه غالب آن بوده و کاربرد کنش ترغیبی بیش از کنش عاطفی و کنش­های اعلامی و تعهدی در مرحله پایین­تری قرار دارند. دلیل کاربرد زیادِ کنش­های اظهاری و ترغیبی را می­توان در شرایط سیاسی و اجتماعی روزگار ولایت امیرمؤمنان(ع) جستجو کرد.