نقش گرایش‌های مذهبی حاکمان در توسعه موقوفات از قرن هفتم تا دوره انقلاب اسلامی

Abstract

ازآنجایی‌که وقف نوعی سرمایه‌گذاری برای برطرف نمودن نیازهای مادی و معنوی مردم است ازلحاظ اجتماعی یک‌نهاد کلان اجتماعی محسوب می‌شود لذا مطالعه در این حوزه حائز اهمیت است. با تهاجم مغولان به ایران در (616 ه ق)، بسیاری از آثار وقفی تخریب شد. بعد از دوران گذار اولیه، بهبود شرایط اجتماعی و گرایش حاکمان مغول به اسلام، اهتمام به نهاد وقف از سوی حاکمان و مردم بیش از پیش فزونی یافت. این پژوهش با هدف شناسایی انگیزه‌های و عوامل مؤثر بر توسعه موقوفات حاکمان، از آخرین دوره حکومت نا مسلمانی(از اوگتای قاآن تا غازان خان) تا دوره انقلاب اسلامی به اجرا درآمده‌است. پژوهشگر با فرض تأثیرگذاری نگرش حاکمان در تقویت و یا تضعیف نها‌د وقف و از طریق بازیابی اطلاعات کتابخانه‌ای و بررسی اسناد تاریخی به این سؤال اساسی پرداخته که انگیزه‌های حاکمان در دوره‌های مختلف تا چه اندازه در توسعه و ترویج نهاد وقف مؤثر بوده است؟ نتایج به‌دست‌آمده نشان داد یکی از علل سیر تحولی اوقاف در دوره‌های مذکور گرایش‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی حاکمان بوده است. با شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی و تأثیرگذاری شگرف امام (ره) به عنوان فقیهی عالم در مردم، نهاد وقف رونق بی‌سابقه‌ای یافت. چرا که بنیانگذار جمهوری اسلامی حامی توسعه‌ی فرهنگ وقف بوده‌اند و موجب نفوذ بیشتر مفاهیم اسلامی در بین مردم و ترغیب آنان به وقف شدند.