تحلیل آثار و پیامدهای اجتماعی- امنیتی خشک‌سالی با تأکید بر استان‌های شرقی

Abstract

پدیده‌های طبیعی همچون سیل، زلزله، طوفان، خشک‌سالی و ... به دلیل اثرات و پیامدهای منفی و خسارت باری که بر زندگی و حیات بشری دارند، تحت عنوان «مخاطرات طبیعی» نامیده می‌شوند. یکی از پدیده‌های طبیعی که برخی از مناطق جهان و جوامع انسانی مانند ایران همواره نسبت به آن دغدغه داشتند، خشک‌سالی و تداوم آن است. درواقع خشک‌سالی، برخلاف سیل و زلزله اول اینکه دارای گسترۀ عملکرد وسیع است و در مرحلۀ دوم بسیار خزنده و طولانی‌مدت است و به‌طور مستقیم حیات جوامع انسانی و توسعه و رفاه ملت‌ها را مورد تهدید قرار می‌دهد. نتایج پژوهش‌ها نیز نشان می‌دهد در بین مخاطرات طبیعی، درمجموع، خشک‌سالی بیشترین میزان آسیب را به همراه دارد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع معتبر کتابخانه‌ای درصدد پاسخ به این سؤال است که خشک‌سالی چه پیامدهایی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و امنیتی به همراه دارد؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد خشک‌سالی در نیمۀ شرقی کشور به‌ویژه استان‌های خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان که به دلیل شرایط نامساعد زیستی دارای شرایط شکننده‌ای هستند، دارای پیامدهای متعدد اقتصادی، سیاسی، زیست‌محیطی است. مهم‌ترین این پیامدهای منفی شامل از بین رفتن مزارع و مراتع و محدودیت شدید تولید محصولات کشاورزی و دامی، از بین رفتن تنها منبع درآمد قابل‌اتکا روستاییان، بیکاری، تشدید فقر و محرومیت، تشدید بزهکاری و ناهنجاری‌های اجتماعی، تشدید درگیری و نزاع محلی و منطقه‌ای، مهاجرت اجباری روستا- شهری، ایجاد حفره‌های امنیتی، بیابان‌زایی، خشک شدن بستر رودها و دریاچه‌ها، طوفان شن و ریزگردها و تخریب زیست‌بوم‌ها و از بین رفتن حیات جانوری و ... است. همچنین به نظر می‌رسد تغییر اقلیم نیز در تداوم خشک‌سالی در سال‌های آتی در برخی مناطق ایران نقش مؤثری داشته باشد.