خودشناسی به ‌منزلۀ مقوله‌ای هرمنوتیکی در اندیشه‌های باباافضل کاشانی

Abstract

خودشناسی کانون و قلب فلسفۀ باباافضل کاشانی و محور همۀ اندیشه‌ورزی‌های اوست. باباافضل خودشناسی را تنها توصیه‌ای برای سلوک عملی نمی‌داند ‌ـ چنان‌که پیشینیان او از حکیمان و عارفان و عالمان می‌گفتند ‌ـ بلکه جست‌وجوی علم نظری راستین را هم به آن وابسته می‌داند. وی معتقد است همۀ کسانی که از بیرونِ خود خواسته‌اند راه شناخت را آغاز کنند، به بیراهه رفته‌اند و بنابراین شناختشان معتبر نیست. وی نفس و عقل را ـ که از نظر او والاترین مرتبۀ نفس است ـ منشأ تمایز میان وجود و عدم می‌داند و معتقد است آگاهی یعنی یافتن خود. از سوی دیگر، یافتن خود، براساس موازنه و تناظری که میان عالم صغیر و عالم برقرار است، به یافتن عالَم می‌انجامد. این حرکت از خود به سوی عالَم با برقراری و در واقع شناخت یگانگی و اتحاد موجود میان عقل و عاقل و معقول ممکن می‌گردد. سرانجام در پی برقراری دور و چرخشی هرمنوتیکی میان این معرفت کلی و جزئی به خود و عالَم، انسان بار دیگر به خود بازمی‌گردد و درمی‌یابد که هرچه می‌جست در درون خود اوست. این دور و چرخش هرمنوتیکی میان شناخت خود و عالم و بازگشت دوباره به خود را به مسیری حلزونی‌شکل می‌توان تشبیه کرد که پیمودن هرچه بیشتر آن شناخت عمیق‌تری از خود حاصل می‌آورد.