تحلیل عرفانی- روان‏شناختی از کشفیات متناقض مبتنی بر نور و رنگ

Abstract

عرفا در سیر و سلوک نفسانی خود مراتب و مقاماتی را طی می‏کنند که هر کدام از آن مراتب، آثار خاص خود را دارد؛ از جمله اینکه عارف وقتی به مشاهدات قلبی رسید و تمثلات رنگین برای او حاصل شد، این تمثلات از مرتبه و مقام او حکایت می‏کند. رنگ از جمله عناصر مهم در زبان نمادین عرفان است که عرفا برای تحلیل معارف و حقایق به‌‌کار می‏گیرند. سالک در مسیر حرکت معنوی خود رنگ‏های مختلف و متفاوتی را شهود می‏کند که به ظاهر در تضاد و تناقض با هم هستند. از طرفی در روان‏شناسی رنگ‏ها، هر رنگ اثر روانی و معرفتی خاص خودش را دارد که گاهی در تضاد با هم می‏باشند و دو نوع حالت متضاد با هم را برای سالک به ارمغان می‏آورند. اکنون این پرسش مطرح می‏شود که با توجه به روان‏شناسی رنگ‏ها، آیا ممکن است عارف در یک مقام، دو حالت متفاوت و متناقض برای او حاصل شود؟ و این حکایت از شطح‏گویی او دارد یا باید به گونه‏ای دیگر به تحلیل آن پرداخت؟ ما در این پژوهش با بیان بعضی از این وقایع در صددیم به تحلیل این تمثلات بپردازیم؛ به این صورت که سالک در ابتدای سلوک در مقام تلوین بوده، هر کدام از اسما و صفات الاهی با رنگ خاص خود بر او جلوه‏گری می‏کند؛ از طرفی تناسب و هماهنگی بین رنگ‏های متفاوت، عارف را از لذت شهود اسما و صفات به لذت شهود ذات حق سوق می‏دهد. با رسیدن به مقام تمکین عارف به عبادات و اذکارخود توجهی نمی‏کند و رنگ‏ها دیگر برای او جلوه‏ای ندارد و به مقام فنا و شهود ذات حق رسیده که با نور و رنگ سیاه خودش را نشان می‌دهد؛ لذا تمثلات رنگی مختلف که در آنِ واحد برای عارف شهود می‏شود، حکایت از مقام او می‏کند و اینکه در ابتدای سلوک است نه اینکه تناقض‏گویی و شطح از او سر زده باشد.