بازنمایی اشراقی هالۀ قدسی در نگارگری

Abstract

یکی از راه‌­های بیان حقایق هستی که کاربردی عمومی و قابل فهم برای عمومی افراد دارد، زبان رمز و سمبل است. یکی از این رموز، نور است. در سنت ایرانی پیش از اسلام، نور جایگاه ویژه‌­ای در بین حکما و متألهین فهلوی داشته است. در سنت پس از اسلام نیز همین توجه بوده است. چرا که خداوند نور آسمان و زمین معرفی می‌­شود و سوره‌­ای تحت عنوان نور آمده است. بر همین اساس است که سهروردی فلسفۀ اشراقی‌­اش را بر اساس نور بنا می‌­کند و سلسله انوار الهی از نور الانوار تا عالم غاسق را به نحو تشکیکی قرار می‌­دهد. در چشم‌­انداز اشراقی، فرّه به عنوان تأیید و اشراق الهی به نحو تشکیکی در عالم مادی از نباتات تا انسان کامل را دربرمی­‌گیرد. هنرمند ایرانی، چه پیش از اسلام و چه پس از آن، از آن­جا که در این فضای اشراقی تنفس می­‌کند، با این اندیشه آشنا است و در بیان هنری خود سعی در نشان دان آن دارد. یکی از بسترهای مناسب برای بیان اشراقات و فرّه الهی، نگارگری است که آن را به صورت هالۀ نورانی در اطراف سر انسان‌­ها یا قدسیان تصویرگری می‌­کردند. بیان هالۀ نورانی یا قرص خورشید، مورد پژوهش­‌های مختلف قرار گرفته است، اما بیان اشراقی و سمبولیک آن کمتر مورد پژوهشی مستقل قرار گرفته است. سعی در این پژوهش، بیان اشراقی هالۀ قدسی در وهلۀ نخست و در ادامه، بیان و تطبیق آن در نگاره‌­ها است.