سنجش تطبیقی مولفه‌های حس مکان در عناصر کالبدی مساجد سنتی و معاصر شیراز (موردپژوهی مسجد حاج‌علی، مسجد مشیرالملک، مسجدالرجا و مسجد دانشگاه)

Abstract

<strong>بیان مساله:</strong> حس مکان و احساس هویت و تعلق مکانی، از مهم‌ترین بحران‌های معماری معاصر است. با توجه به تحولات رخ داده در طراحی مساجد و نوآوری-های پیشنهادی در طرح کالبدی، عناصر و نشانه‌های این بنا، و نظر به جایگاه ویژه این کاربری در فرهنگ ایرانی – اسلامی، این پژوهش به دنبال کشف نقش عناصر کالبدی آشنای سنتی ساختار مسجد در ارتقای حس مکان و به دنبال آن، ایجاد حس دلبستگی و تعلق به مکان مسجد بوده‌ است. <br /> <strong>سوال تحقیق:</strong> ساختار اساسی در تحقیق حاضر بر این دو سوال استوار بوده که مولفه‌های کالبدی تاثیرگذار در ارتقای حس مکان در مساجد معاصر و سنتی کدامند و تاثیرگذاری آن‌ها در هر یک از ساختارهای سنتی و معاصر در شهر شیراز به چه صورت است؟<br /> <strong>اهداف تحقیق:</strong> مقاله حاضر بر مبنای بررسی نقش مولفه‌های کالبدی در خلق حس مکان و ارتقای سطوح آن، با هدف ارائه تصویری مطلوب از نتیجه تقابل تفکرات معاصر و سنتی در طراحی مساجد، نگاشته شده‌ است. دستاورد این پژوهش می‌تواند در ارائه راهکار جدید طراحی و یا جایگزینی المان‌های سنتی با نشانه‌های جدید و موثر در تقویت حس مکان مسجد مورد استفاده قرار گیرد.<br /> <strong>روش تحقیق:</strong> این تحقیق از نوع کیفی - کمی و از لحاظ هدف کاربردی می‌باشد که اطلاعات مورد نیاز در مرحله اول به صورت کتابخانه‌ای گردآوری‌ شده‌ و سپس معیارهای به دست آمده توسط پرسشنامه محقق‌ساخت در معرض ارزش‌گذاری توسط مخاطبین قرار داده شده‌اند. برای اثبات فرضیات تحقیق، از آزمون‌های تحلیل عاملی اکتشافی، میانگین، همبستگی و رگرسیون استفاده شده است. مقادیر بالای 0.7 ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای تحقیق نشان داد نتایج، قابل استناد و معتبر هستند.<br /> <strong>مهم‌ترین یافته‌ها و نتیجه‌گیری تحقیق:</strong> نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مولفه‌های کالبدی در ساختار مسجد سنتی و معاصر سطوح مختلف حس مکان را تامین می‌کنند و تفاوت تنها در اولویت‌بندی آن‌هاست. ذکر این نکته ضروری است که با وجود اهمیت انکار ناشدنی عناصر نمادین و کالبدی، وجود این عناصر بدون فعالیت، سطوح بالاتر حس مکان که منجر به حفظ حیات یک مکان می‌شود را پاسخ نخواهد داد. از طرف دیگر حذف کلی این عناصر هویت‌ساز نیز، احساس تعلق و دلبستگی را تامین نخواهد کرد. بررسی ضرایب مسیر رگرسیونی به دست آمده، نشان می‌دهد که غیر از مناره و گنبد، همه مولفه‌های کالبدی در ساختار مساجد شیراز، دارای تاثیر مستقیم بر حس مکان می‌باشند. تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم این مولفه‌ها، در مجموع، در مساجد سنتی، بیشتر از مساجد معاصر می‌باشد.