ارزیابی تحولات ساختار کالبدی بازار های سنتی مبتنی برنقش بازار در فضای شهری نمونه موردی: بازار تبریز

Abstract

بازار یکی از مهم ترین فضاهای شهرهای ایرانی و قلب تپندۀ اقتصاد آنها بوده و منطبق با نیازهای جامعه اسلامی، پاسخگوی آنها بوده است. در جامعه شهری، حیات شهر و بازار بهم پیوند خورده و بازارها به مانند اسناد هویتی، مفهوم فضای شهری را تبیین نموده‌اند. بازارها با کارکرد چندگانه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، خاستگاه بسیاری از فعالیتها و ارتباطات فرهنگی و سیاسی بوده که با ایجاد فضایی معنادار، نیازهای مخاطبان خود را پاسخ می‌دادند. اهمیت بازار و تاثیر آن در فضای شهری ، بررسی چگونگی شکل‌گیری بازار در شهر، تغییر و تحولات آن را ضروری می‌سازد. از این رو، با توجه به نقش پررنگ بازار، لزوم استفاده از پتانسیل بالای بازار در راستای سیاست‌گذاری‌های کلان شهری، بررسی پیشینه و وضعیت کنونی بازارها ، مطالعه دقیق علل و عوامل توسعه و یا رکود آنها به منظور جهت‌گیری مناسب و برنامه‌ریزی برای حفظ و ساماندهی فضاهای اقتصادی-اجتماعی-فرهنگی ، تعدیل تغییرات، اصلاح و تغییر الگوها و ساختارهای موجود ، مهم می باشد. در این مقاله، به بررسی بازار تبریز به عنوان مهمترین قطب اقتصادی شمال‌غرب کشور و یکی از مراکز مهم تولید و توزیع عمده کالا که نقش قدرتمندی را در مبادلات بازرگانی بین ایران، اروپا و آسیا داشته است، پرداخته می‌شود. بازار تبریز عنصر مرکزی در شهرتبریز، همواره دستخوش تحولات فراوانی بوده ، اما پتانسیل بالای شهر تبریزدرتجارت بین‌الملل و واقع شدن شهر در مسیر تبادلات اقتصادی، ساخت مجدد و توسعه بهتر آن را باعث ‌شده است. در این پژوهش نیز با در نظر گرفتن اهمیت بازار ، تاثیرپذیری شهر از بازار و بلعکس، با استفاده از روش توصیفی- تاریخی، مصاحبه با بازاریان و کسبه بازار، به مطالعه روند توسعه بازار تبریز به عنوان بزرگترین بازار جهان اسلام در سه دوره‌ی مختلف پرداخته شده و عوامل مهم در تغییر و تحولات بازار تبریز به دو عامل درونی و بیرونی تقسیم شده وزیرشاخص‌های هر دو عامل مشخص شده است. زیرشاخص‌های کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و مذهبی جزء عوامل درونی و خیابانکشی‌های ناشی از تفکر مدرن، سیل و زلزله، حریق و چگونگی منظر شهری از جمله مولدهای عامل بیرونی می باشد. آنچه قابل تامل است، وجود انواع تغییرات درونی و بیرونی در دوره‌ی معاصر می‌باشد که این امر نشان از لزوم توجه به ساختار بافت بازار در شهر می‌باشد.