تحلیل ارتباط میان مؤلفه‌های فرهنگ و ابعاد محیط مصنوع نمونه موردی: خانه‌ای تاریخی در تبریز

Abstract

رابطه میان فرهنگ و شکل محیط مصنوع موضوعی است که پژوهش‌های زیادی را در سراسر جهان به خود اختصاص داده است. مظاهر فرهنگی که بیان‌های فرهنگ هستند، به اشکال مختلفی در ساختار محیط متجسم می‌گردند. شیوه زندگی و نظام‌های فعالیت منتج از آن نیز آشکارترین این مؤلفه‌ها هستند که در ساختارهای معماری قابل بازیابی می‌باشند. هدف از تحقیق حاضر بررسی تأثیر این مؤلفه‌ها در ساختار کالبدی خانه است. بر همین اساس پژوهش حاضر با انتخاب خانه نقشینه از دوره قاجار در شهر تبریز به عنوان نمونه موردی، سعی در تحلیل چگونگی نمود مولفه‌های فرهنگ در ساختار معماری این خانه دارد. در جریان فرایند تحقیق ابتدا با استناد به مصاحبه‌های انجام گرفته از بازماندگان، فهرستی از الگوهای فعالیتی و رفتارهای جاری در خانه استخراج گردید. سپس فضاهای موجود در خانه بر اساس نظام‌های فعالیتی جاری در آنها به صورت جز به‌ جز مورد تحلیل قرار گرفت و در نهایت کلیت خانه بر اساس نظام فرهنگی حاکم بر جامعه آن روز تدوین گردید. راهبرد مورد استفاده در این پژوهش کیفی و روش تحقیق مورد استفاده از نوع توصیفی-تاریخی است. گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات اسنادی و میدانی و نیز انجام مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با بازماندگان صاحبان خانه بود. نتایج تحقیق حاکی از آن است که آنچه در ارتباط با فرهنگ و محیط در خانه نقشینه وجود دارد، حاصل همسازی چهار عامل فضا، زمان، معنی، و ارتباطات با یکدیگر و نیز با نظام فعالیت‌های موجود در خانه است. در این خانه سازماندهی فضا و زمان با سطوح مختلف ارتباطات اجتماعی هم‌خوانی دارد. در این ارتباط عامل معنی نیز نقش هدایت‌گر جنبه‌های دیگر را دارد. دبه عبارتی دیگر می‌توان چنین عنوان نمود که مجموعه ‌خانه نقشینه ترکیبی همگن از معانی عرفی، اعتقادی، زیستی، اجتماعی و ... است که ظهور و بروز آنها در نظام‌های فعالیت و به ‌تبع در فضاها و نظام کالبدی خانه شکل می‌گیرد.