بازخوانی وحدت شخصیت در ساختار فیلم‌نامه‌های مبتنی بر شاه‌پیرنگ؛ مطالعۀ سازوکارهای تغییر و جایگزینی شخصیت اصلی

Abstract

وحدت پیرنگ مهم‌ترین اصل درام کلاسیک است. ارسطو در بوطیقا، کنش را بر شخصیت ترجیح می‌دهد و وحدت پیرنگ را با وحدت کنش برابر می‌داند؛ اما نظریه‌های متأخر، این تفکیک قطعی بین شخصیت و کنش را از میان برداشته‌اند. تغییر شخصیت اصلی و جایگزین‌کردن آن با شخصیتی دیگر، یکی دیگر از اصول درام کلاسیک، یعنی وجود یک شخصیت اصلی را نادیده گرفته است. در پژوهش حاضر، با استفاده از آثار ارسطو و نظریه‌پردازان متأثر از او و با روش تحلیل داده‌ای مشاهده‌ای، به بررسی فیلم‌هایی پرداخته‌ایم که تغییر شخصیت اصلی در آن‌ها رخ داده است و به این نتیجه رسیدیم که این آثار، برای حفظ وحدت پیرنگ، از سازوکارهایی همچون حضور شخصیت اصلیِ جایگزین در زنجیرۀ علت و معلولی رویدادها، حفظ وحدت کنش، تأکید بر مضمون واحد و ظرفیت‌های حماسه استفاده کرده‌اند. تأثیری که تغییر شخصیت اصلی بر وحدت پیرنگ می‌گذارد، در ارتباط با میزان استفاده از این سازوکارهاست؛ هرچه تعداد این سازوکارها بیشتر باشد، امکان حفظ وحدت پیرنگ نیز افزون‌تر خواهد بود؛ در غیر این صورت، نتیجۀ تغییر و جایگزینی شخصیت اصلی، شکل‌گیری پیرنگ دوگانه است که به معنای وجود دو پیرنگ مجزاست.