حکومت و رعایت؛ درآمدی بر فلسفه سیاسی حکومت در اسلام

Abstract

حکومت و رعایت؛

درآمدی بر فلسفه سیاسی حکومت در اسلام

چکیده

با توجه به اهمیت حکومت در ادارۀ جوامع بشری، به‌ویژه از نگاه مکتب اسلام، و نیز نقشی که پیامبر اسلام حضرت محمد(ص)، به‌مثابه برترین الگو از منظر قرآن، در توجه به حکومت دارد، آگاهی از اندیشه‌‌های ایشان در این خصوص می‌تواند در تعیین سرنوشت امروز جوامع بشری مؤثر و تعیین‌کننده واقع گردد. حضرت محمد(ص) پیامبری است که با تکیه بر وحی الهی و اصل اساسی فطرت انسانی، حکومت را به‌عنوان ضرورتی حیاتی که ضامن مصالح و حقوق انسان‌هاست، مطرح کرده و در تبیین آن بر مفهوم «رعایت» تکیه نموده است. ازاین‌رو، در این نوشتار ما به‌اختصار به بررسی چیستی حکومت با توجه به مفهوم رعایت از دیدگاه این پیامبر بزرگ(ص) می‌پردازیم. بر این اساس، پرسش اساسی این نوشتار این است که پیامبر اسلام(ص) چه تعبیری از «حکومت» ارائه کرده است و آن را چه می‌داند؟

با توجه به این پرسش، مفروض اصلی ما این است که با توجه به ایجاد جامعۀ سیاسی و تشکیل حکومت توسط رسول‌الله(ص) در مدینه و با توجه به تکیه ایشان بر وحی الهی و شناختش از انسان، حکومت را «رعایت» و «مراعات» به مفهوم نگهبانی و حراست دانسته که بیانگر جهت‌گیری و کنش مدبرانه در جهت خیر و سعادت عمومی و احقاق حقوق و مصالح امت است. ایشان بر همین اساس رعایت را سیاست و رابطه‌ای انسانی دانسته‌اند که حق تک‌تک افراد جامعه به‌صورت برابر است؛ یعنی از منظر حضرت(ص) همگان در عین رعیت یا شهروند بودن راع و نگهبان در برابر یکدیگر هستند. پس حکومت تنها، امانت و مسئولیتی حیاتی برای ادارۀ امور عمومی مردم (همگان) است.