تبیین کارکرد رویکرد همبست در هیدروپلیتیک آب‌های فرامرزی

Abstract

سیستم‌های آبی، سیستم جفت‏شدۀ‏ طبیعی- انسانی است که تعاملاتِ غیرقابل پیش‏بینی، پویا و بازخوردهای متعدد با بخش‏های مختلف از جمله غذا، انرژی و اقلیم دارد. شناخت تعاملاتِ بین بخش‏های مختلف با منابع آب و همچنین، درک فرابخشی بودن حکمرانی آن، نیازمند اتخاذ رویکردی کل‏گرایانه است. رویکرد «همبست»، رویکردی نوین و کل‏گرایانه برای مواجهه با درهم‏تنیدگی‏های آب-غذا-انرژی است. این رویکرد در مناسبات و تعاملات هیدروپلیتیکی آب‏های فرامرزی کارکرد بسیاری دارد، زیرا منابع مشترک مورد مناقشه را از کانون توجهات خارج می‏کند و می‏تواند دامنۀ وسیع‏تری برای همکاری به وجود آورد. همبست، نوعی رویکرد مناسب برای مواجهه با رقابت‏ها و مناقشات آب‏های فرامرزی است، زیرا اتخاذ رویکرد همبست به منافع‏سازی بین کشورهای ساحلی می‏انجامد و به‌کارگیری آن فرصتی‏ برای تولید کالا یا خدمات تخصصی در هر کشور و چانه‏زنی بیشتر خواهد بود. از این‌رو، تبیین کارکرد رویکرد همبست در حکمرانی و مناسبات آب‏های فرامرزی و سیاست‌گذاری‏های مرتبط با حوزۀ نوین دیپلماسی آب ضروری است. بر این اساس، مقالۀ حاضر با ماهیت بنیادی- نظری و روش توصیفی-تحلیلی می‌کوشد ‌کارکرد رویکرد همبست را در حکمرانی سیستم‏های آبی به طور عام و حکمرانی مناسبات آب‏های فرامرزی به طور خاص بررسی کند. همچنین، تفاوت‏های کلیدی این رویکرد با رویکرد مدیریت یکپارچۀ منابع آب، با هدف برجسته‏سازی کاربرد متفاوت آن دو با یکدیگر مقایسه و ارائه می‏شوند. برای تبیین بهتر کارایی این رویکرد، کارکرد آن در دو حوضۀ‏ آبریز براهماپوترا در جنوب آسیا و دریاچۀ آرال در آسیای مرکزی تحلیل می‏شود. در نهایت، نشان داده خواهد شد که چگونه استفاده از رویکرد همبست «آب-انرژی-محیط ‏زیست» تعاملات پایداری برای دو کشور هند و بوتان در حوضۀ آبریز براهماپوترا ایجاد کرده است و چگونه عدم تبعیت از رویکرد همبست «آب-غذا-انرژی» برای کشورهای حوضۀ دریاچۀ آرال هزینه‏های اقتصادی و آسیب‏های زیست‏محیطی در پی داشته است.