توسعۀ مدل عامل‌بنیان به منظور شبیه‌سازی رفتار بهره‌برداران بخش کشاورزی در مدیریت آب و اراضی

Abstract

با توجه به تأثیرات اجتماعی و تفاوت‏های موجود در بخش‏های مختلف سیستم، در نظر نگرفتن ویژگی‏ها و رفتارهای اجتماعی بهره‏برداران و توجه صرف به مدیریت همگن و بالا-پایین، رویکرد موفقی در مدیریت پایدار منابع آب نخواهد بود. مدل‏سازی‏ عامل‏بنیان (Agent-Based Model)، رویکرد تقریباً نوینی است که به دلیل لحاظ کردن این تفاوت‏ها، در زمینۀ مدیریت منابع آب و اراضی امکانات مفیدی را در تحلیل رفتارهای اجتماعی و مدیریت مؤثر و پایدار منابع ارائه می‏کند. در تحقیق حاضر، سعی شده است تا ویژگی‏های رفتاری و محیطی عوامل تصمیم‏گیرنده در خصوص بهره‏برداری آب در بخش کشاورزی، با ارائۀ یک چارچوب مفهومی و توسعۀ مدل عامل‏بنیان شبیه‏سازی شود. به این منظور، برای تدوین مدل مفهومی و فراهم کردن امکان شبیه‏سازی و تحلیل رفتاری عوامل بهره‏بردار (برای تعیین الگوی کشت، روش آبیاری و به تبع آن، میزان آب برداشتی در سه سطح دولت، سازمانی و کشاورزان)، از چارچوب تحلیل و توسعۀ نهادی MAIA استفاده شده است. بر این اساس، مدل عامل‏بنیان در یک حوضۀ پایلوت در کشور (حوضۀ آبخیز حبله‏رود) کدنویسی، صحت‏سنجی، واسنجی و اعتبارسنجی شد. این مدل، در شبیه‌سازی وضعیت حوضه شامل تغییرات جریان آب سطحی، الگو و سطح اراضی زراعی و باغی و برداشت از منابع آب زیرزمینی در دورۀ تاریخی 1982ـ 2013 عملکرد مناسبی داشته است. درضمن، برای بررسی تأثیر سیاست‏های حفاظتی دستگاه‏های دولتی بر شرایط حوضۀ آبخیز، سناریوهای دریافت و افزایش آب‌‏بها در مدل تعریف شده و نتایج بررسی شد (کاهش برداشت آب بین 8 تا 32 میلیون‏مترمکعب صرفه‏جویی در برداشت آب تحت سناریوهای هزار تا ده‏هزار ریال تعرفۀ آب‏بها).