توسعۀ شاخص ریسک منابع آب با روش تحلیل درخت خطا (مطالعۀ موردی: حوضۀ دریاچۀ ارومیه)

Abstract

پیامدهای منفی از بین‏ رفتن منابع آب برای حیات انسان و دیگر گونه‏های زیستی موجب شده تا بررسی اطمینان‏پذیری حوضه‏های آبریز برای تأمین این نیاز اساسی ضرورت یابد. از این رو، در پژوهش حاضر برای نخستین‏بار روش تحلیل ریسک برای شناسایی نقاط آسیب‏پذیر و ارائۀ یک شاخص جامع در مقیاس حوضۀ آبریز به کار گرفته شد. به این ترتیب، با استفاده از روش تحلیل ریسک درخت خطا رویداد نامطلوب حوضه تعیین شد. سپس، عوامل منجر بـه وقـوع آن شـامل مخـاطرات طبیعـی و تهدیدهای انسانی شناسایی و با کمک دروازه‏های منطقی، راه‏های منجر به وقوع شکست در حوضه به کمک روابط علی- معلولی مشخص شدند. این مدل در قالب یک مطالعۀ موردی برای حوضۀ دریاچۀ ارومیه ارائه شد. «ریسک شکست حوضۀ دریاچۀ ارومیه» به عنوان رویداد رأس در ساختار درخت خطا، از وقوع عواملی همچون شکست‏های کمیت آب، کیفیت آب، اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی در نظر گرفته شد. احتمال شکست رویداد رأس، بر اساس نتایج به‏دست‏آمده از احتمال تجمیع‏شده توسط دیدگاه‌های کارشناسان، 57 درصد برآورد شد. به دلیل احتمال زیاد شکست، برای افزایش اطمینان‏پذیری حوضه، از شاخص بیرنبام برای «اندازه‏گیری اهمیت» رویدادهای پایه استفاده شد. بر اساس نتایج، به‏ترتیب سه رویداد «حکمرانی نامناسب»، «پایین‏بودن سطح آگاهی حوضه‏نشینان»، و «عدم رهاسازی حقابۀ زیست‏محیطی» بیشترین سهم را در وقوع رویداد رأس داشتند. درنتیجه، شاخص جامع به‏دست‏آمده می‏تواند به عنوان یک معیار کلی برای بررسی ریسک منابع آب در سایر حوضه‏های ایران توصیه شود.