مدیریت ‏بوم‏سازگان‏های آبی و احیای رودخانه‏ها با پیاده‏سازی رژیم جریان زیست‏محیطی

Abstract

‌مدیریت بوم‏سازگان‏های رودخانه‏ای و جریان آب لازم برای تداوم حیات و پایداری اکولوژیکی سیستم‏های وابسته به رودخانه، نیازمند به رسمیت شناختن جریان‏های زیست‏محیطی در سیاست‏ها و تصمیم‌های طرح‏های توسعۀ منابع آب و گنجاندن آن در برنامه‏های مدیریت حوضۀ آبخیز است. به این منظور، در پژوهش حاضر کاربرد روش‏های هیدرولوژیکی (تنانت، تسمن، منحنی تداوم جریان، اسمختین، آرکانزاس، انتقال منحنی تداوم جریان و مدل ذخیرۀ رومیزی) و مدل اکوهیدرولیکی شبیه‏سازی مطلوبیت زیستگاه (سیفا) در ارزیابی جریان‏های زیست‏محیطی رودخانۀ قره‏سو واقع در استان گلستان در بازۀ ایستگاه‏های هیدرومتری غازمحله تا سیاه‏آب به‌ترتیب با دبی متوسط سالانه 26/0 و 92/1 مترمکعب بر ثانیه به منظور احیای زیستگاه، تجدید حیات طبیعی و حفظ تنوع زیستی تجزیه و تحلیل شدند. بررسی تأمین جریان مطلوب زیست‏بوم با مطالعات و اندازه‏گیری‏های میدانی روی مشخصات هیدرولیکی و کیفی رودخانه برای شناسایی شرایط مطلوب زیستگاه سیاه‏ماهی <em>C.capoeta gracilis</em>نشان داد حداکثر و حداقل رژیم جریان مورد نیاز برای حفظ اکوسیستم رودخانۀ قره‏سو با توجه به نیازهای اکولوژیکی در ماه‏های اردیبهشت و شهریور به‌ترتیب معادل 11/3 و 48/0 مترمکعب بر ثانیه، با میانگین سالانه 6/1 مترمکعب بر ثانیه (معادل 83 درصد جریان طبیعی رودخانه) است. نتایج پژوهش نشان می‏دهد استفاده از مقادیر به‌دست‌‌آمده از روش‏های سادۀ هیدرولوژیکی تنانت، اسمختین و منحنی تداوم جریان در برنامه‏ریزی منابع آب این رودخانه تهدیدهای زیست‏محیطی به دنبال خواهد داشت و در مقابل، مدل اکوهیدرولیکی سیفا می‏تواند یک ایدۀ کلی از مطلوبیت زیستگاه را در بازه‏های مختلف رودخانه نسبت به تغییرات رژیم جریان طبیعی و دست‌یابی به شرایط جریان مطلوب و پایدار بودن اکوسیستم آبی فراهم کند.